مطالعه سیر تحول نقوش قوارهبری در مجموعه کاخ‌های گلستان

ارگ سلطنتی تهران به‌عنوان مقر حکومتی سلسله قاجار (1208- 1343هـ.ق)، مجموعه متشکل از 6 بنای معظم، با کاربری‌های گوناگون است که هر یک با تزیینات معماری متنوع و ممتازی آراسته شده است. از جمله این تزیینات که به طور گسترده در کلیه بناهای مجموعه کاخ گلستان به یادگار مانده، تزیینات قواره‌بری چوب است که زینت بخش درها، پنجره‌ها و ... است. لذا هدف این مقاله بررسی و مطالعه ویژگی‌های هنری قواره‌بری در مجموعه کاخ گلستان و روند تحول نقوش قواره‌بری‌های این مجموعه است. پرسش اصلی این پژوهش نیز چنین است: 1- وجوه اشتراک و افتراق در ساختار نقوش آثار قواره‌بری مجموعه کاخ گلستان کدام است؟ و 2- آثار این مجموعه سلطنتی در گذر زمان چه تحولاتی داشته‌است؟ این پژوهش به روش تاریخی- تحلیلی است و شیوه گردآوری اطلاعات، کتابخانه‌ای و میدانی (عکاسی) است و به تحلیل کیفی نمونه‌‌های مورد مطالعه می‌پردازد. نتایج مطالعات حاکی از آن است که نوع کاربری بناها، سلیقه بانی، تأثیر شاخص‌های اجتماعی و ...، سبب تحولاتی در طرح، نقش و دیگر ویژگی‌های هنری آثار شده است. قواره بری‌های این مجموعه عمدتاً به‌صورت نقوش تکرارشونده (انعکاسی) و دارای واگیره‌هایی با فرم مستطیل و ترک‌هایی از دایره هستند که با نقش‌مایه اسلیمی آراسته شده و در ارسی‌ها و فرم هلالی بالای درها (خورشیدی‌ها)، بیشترین کاربرد را داشته‌‌اند. هم‌چنین به نظر می‌رسد که تنوع و پیچیدگی نقوش قواره‌بری و تکنیک‌های اجرایی آن در بناهای قرون اولیه قاجار نسبت به دوره متأخر آن بیشتر است و شاید بتوان کاخ شمس العماره را به‌عنوان یک استثنا در نظر گرفت.