معرفی کتاب: اسفنج‌های دارویی خلیج‌فارس

اسفنج‌ها با 107 جنس و بیش از 15 هزار گونه از شگفت‎انگیزترین جانداران پرسلولی دریازی محسوب می‎شوند که بیش از 500 میلیون سال از پیدایش آنان می‎گذرد و در این‌گذر زمانی، برای ستیزه با تهدیدهای زیستی و رویارویی با محیط متغیر دریایی، به سامانه‎های پدافند مولکولی و شیمیایی پیچیده‌ای مجهز شده‌اند که زیست پایدارشان را تاکنون میسر نموده است. چنین است که امروزه این جانداران منبعی بی‌همتا از فراورده‌های فعال زیستی را فراروی پژوهشگران و شیمیدان‌های دریایی گشوده‌اند. تاکنون هزاران ترکیب فعال شیمیایی از این جانداران استخراج شده است. برخی از این فرآورده‌ها از جمله "دیسکودرمولید" در مراحل پایانی پژوهش‌های بالینی خود می‌باشند. آمریکا، اسپانیا، ژاپن و استرالیا در زمره پیشگامان کاربردهای زیستی اسفنج‌های دریایی می‌باشند. با توجه به مجاورت استان زرخیز بوشهر با خلیج همیشه جاودان پارس، بخش فناوری زیستی دریایی و پزشکی مرکز پژوهش‎های سلامت خلیج‌فارس در قالب پروژه‎ای، کتاب "اسفنج‌های دارویی خلیج‌فارس" را به‎عنوان سرآغاز پژوهش‌های شناسایی گونه‌های دارویی اسفنج‌های خلیج‌فارس تدوین نمود. داده‌های کنونی در مورد گونه اسفنج‌های دریایی شناسایی شده در خلیج‌فارس انگشت‎شمار می‌باشد. بنابراین در این کتاب از یاری دانشمندان زیست‌شناس جهان برای گردآوری فهرستی از اسفنج‌های دریایی شناسایی شده در منطقه بهره برده شده است. فهرست اولیه ارایه شده از اسفنج‌های شناسایی شده در خلیج‎فارس، سواحل کشور‌های عربی منطقه و دریای سرخ با همکاری دکتر هلموت‌لهنرت تاکسونومیست آلمانی، دکتر روب‌وان سواست رییس بخش بی‎مهرگان موزه جانورشناسی دانشگاه آمستردام هلند و دکتر جاشین گوگل از مؤسسه بیولوژی دانشگاه اشتوتگارت آلمان گردآوری شده است. جستار فهرست جامع جنس و گونه‌های اسفنج‌های شناسایی شده در پایگاه‌های مختلف داده‌های پزشکی، نمایان‌گر وجود فراورده‌های فعال زیستی و دارویی در 55 جنس و 28 گونه از اسفنج‌های خلیج‌فارس بوده است که در بخش‌های مختلف کتاب همراه با داده‎های تاکسونومیک به‌تشریح هر یک پرداخته شده است. از جمله فراورده‌های فعال زیستی اسفنج‌های خلیج‎فارس می‌توان به این موارد اشاره نمود: مواد سیتوتوکسیک و ضدتومور (35 جنس و 20 گونه)، ضدالتهابی (8 جنس و 6 گونه)، ضدویروسی (8 جنس و 1 گونه)، ضدباکتری (17 جنس و 5 گونه)، ضدمالاریا (2 جنس و 4 گونه)، ضدقارچ (9 جنس و 5 گونه). یافته‌های ارایه شده در این کتاب نشانگر آن است که اسفنج‌های خلیج‌فارس می‌توانند به‌عنوان داروخانه‌ای طبیعی در آینده نقش ایفا نمایند. امید است کتاب "اسفنج‌های دارویی خلیج‌فارس" آغازگر پژوهش‌های بنیادین در زمینه شناسایی و استخراج فراورده‌های فعال زیستی و دارویی از اسفنج‎های خلیج‎فارس باشد.