مقایسه تطبیقی تصویر‌پردازی‌های حماسی در دیوان متنبی و عنصری

سعی این پژوهش بر‌آن‌است تا تصویرپردازی‌های حماسی دیوان متنبی و عنصری را در قصایدی که به‌صورت‌ویژه به شرح جنگ‌ها و لشکرکشی‌های سیف‌الدوله و محمود غزنوی، پرداخته‌است، مورد‌بررسی‌قرار‌دهد و با تجزیه و تحلیل موضوعات مشترک به‌کار‌رفته در تصویرهای حماسی دو‌شاعر و بررسی تأثیر صبغۀ‌اقلیمی بر خلق این تصویرها به‌این پرسش اساسی پاسخ-دهد که هر‌یک از‌این دو شاعر برای خلق تصویرهای حماسی از چه تکنیک‌هایی استفاده‌کرده‌اند وکاربرد این تکنیک‌ها در نهایت چه تأثیری بر سطحی یا عمیق‌بودن تصاویر گذاشته‌است؟ در این تحقیق قصایدی انتخاب‌شده‌است که اختصاصا به شرح جنگ‌های سیف‌الدوله و متنبی می‌پردازند و بعضی از آنها فهرستی از جنگ‌های این دو پادشاه هستند. شیوۀ ارائه مطالب در این تحقیق، تحلیلی است و پژوهش در پایان به‌این نتیجه دست‌می‌یابد که مشترکات زیادی در موضوعات و تکنیک‌های تصویر-پردازی حماسی دو شاعر دیده‌می‌شود. براساس این پژوهش عنصری با تأثیرپذیری از متنبی، در بیشتر موضوعاتی که متنبی تصویر‌پردازی‌کرده، نمونه‌هایی خوب از قصاید حماسی را به ادب‌فارسی تقدیم‌‌کرده‌است. اما شیوۀ عنصری در خلق تصاویر حماسی یعنی به‌کارگیری تکنیک‌هایی چون استفاده از اوزان مناسب حماسه، واژگان و ترکیبات حماسی، تشبیهات و استعاره‌هایی با مضامین حماسی و استفاده از قصاید مقتضب که به حماسی‌تر‌کردن فضای قصاید او کمک‌می‌کند، سبب‌می‌شود که بتوان‌ادعا‌کرد هرچندتصویر‌های متنبی از نظر تازگی، تنوع، پیچیدگی و پویایی، بر تصویر‌های عنصری برتری دارند، اما تصاویر عنصری از‌نظر به‌کار‌گیری مجموعۀ عناصر حماسی برای ایجاد لحن حماسی قصاید، در جایگاه بالاتری قرار‌دارند. همچنین نشان‌دادن سطحی‌بودن تصاویر حماسی دو شاعر و دور‌بودن از تراکم و تو‌در‌تویی تصاویر از‌آن‌گونه که منجر‌به پیچیدگی و دور‌خیالی شعر می‌شود، برآیند دیگر این پژوهش‌است.