مقایسۀ کارایی روش‌های TOPSIS رستری و MOLA در آمایش سرزمین مورد شناسی: حوضۀ آبخیز حبله‌رود

چکیده امروزه به دلیل وجود بحران‌های محیط‌ زیستی حاصل از استفادۀ غیر منطقی و تبدیل زمین، ارزیابی توان بوم‌شناختی و آمایش کاربری‌ها در سرزمین قبل از اجرای توسعه، امری ضروری است. روش‌های متفاوتی در جهان برای ارزیابی و آمایش سرزمین استفاده می‌شوند. روش‌های رتبه‌بندی براساس شباهت به راه حل ایده آل (TOPSIS) و تخصیص کاربری‌ها بر اساس اهداف چندگانه (MOLA)، از جمله روش‌های ارزیابی و آمایش چندمعیاره هستند. در این مقاله از روش‌های TOPSIS و MOLA برای آمایش رستری سرزمین در حوضۀ حبله‌رود استفاده شده است. برای این منظور، از نقشه‌های توان بوم‌شناختی، اقتصادی و اجتماعی به عنوان معیار ارزیابی استفاده شد و کاربری‌های آبزی‌پروری، باغداری، توسعه و مرتعداری به عنوان گزینه‌های ارزیابی در نظر گرفته شدند. در ابتدا روش آنتروپی برای وزن‌دهی نقشه‌های توان استفاده شد. سپس، روش TOPSIS برای اولویت‌بندی کاربری‌ها در منطقه استفاده شد. روش‌های آنتروپی و TOPSIS هر دو به شکل رستری در نرم‌افزار ایدریسی اجرا شدند. در مرحلۀ بعد به منظور مقایسۀ نتایج، روش MOLA نیز در نرم‌افزار ایدریسی برای آمایش کاربری‌ها استفاده شد. نتایج حاصل از دو روش، مورد تحلیل و مقایسه قرار گرفت. همچنین، به منظور بررسی نحوۀ چینش کاربری‌ها، پارامترهای سیمای سرزمین برای نقشه‌های آمایش نهایی به وسیلۀ نرم‌افزار FRAGSTATS محاسبه شد. نتایج نشان داد روش‌های TOPSIS و MOLA هردو نقشه‌های آمایش مطلوبی را ارائه می‌کنند؛ اما نحوۀ چینش کاربری‌ها در منطقه در آنها متفاوت است؛ به طوری که نتایج آنها تنها در 41/57 درصد مساحت منطقه با یکدیگر هم‌پوشانی دارند. تحلیل پارامترهای سیمای سرزمین نشان داد کاربری‌ها در روش TOPSIS دارای پیوستگی بیشتری هستند؛ در حالی‌که در روش MOLA کاربری‌ها در بعضی مناطق دارای پراکندگی هستند. هر دو روش مورد استفاده دارای نواقص و مزایایی هستند و یکی از مسائل مهم در مطالعات آمایش سرزمین ارائه راهکارهایی برای بهبود این روش‌ها و یا حتی استفاده از نتایج ترکیبی این مدل‌هاست.