نگاهی بر شاخص‌های کمی- کیفی مسکن در ایران طی سال‌های ۱۳۷۵- ۱۳۹۵

مسکن یکی از نیازهای ضروری انسان و به نوعی یکی از حقوق اولیه است. با مروری بر شرایط مسکن در جوامع مختلف این امر بر هیچ کس پوشیده نیست که تقریباً هیچ کشوری مدعی حل ریشه‌ای مشکلات مسکن در جامعه خود نخواهد بود .شاخص‌های مسکن از یک‌‌سو ابزار شناخت وضعیت مسکن در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است و از سوی دیگر، ابزار کلیدی برای ترسیم چشم‌انداز آینده‌‌ی مسکن هستند. از جمله اهداف بررسی این شاخص‌ها می‌توان به پایه‌گذاری روابط صحیح بین ابعاد مختلف مسکن، شناخت و تبیین روابط حاکم بر این ابعاد و فراهم کردن ابزار تحلیلی و توصیفی مناسب برای سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان در جهت تدوین سیاست‌ها و شناخت کامل از تحولات و دگرگونی‌ها عنوان کرد. در کشور ما اهمیت مسکن به اندازه‌ای است که در قانون اساسی نیز مورد توجه قرار گرفته است، به گونه‌ای که در اصل ۳۱ این قانون، داشتن مسکن متناسب با نیاز را، حق هر فرد و خانوار ایرانی می‌داند. برای دستیابی به این مهم بایستی برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌‌گذاری‌های مناسب در این مقوله صورت پذیرد که این جز با شناخت عوامل دورنی و بیرونی مؤثر بر مسکن امکان‌پذیر نیست. عوامل جمعیتی، اقتصادی و اجتماعی از جمله عوامل بیرونی هستند که موجبات رکود و رونق بازار مسکن را فراهم می‌کنند و نیز نگرش به شاخص‌های مسکن و چگونگی به‌کارگیری آن‌ها در برنامه‌های مسکن از عوامل درونی مسکن به شمار می‌‌آید. با نگاهی به شاخص‌های مسکن، می‌توان آن‌ها را به سه گروه عمده‌ی زیر تقسیم‌بندی کرد: 1. شاخص‌های کمی مسکن؛ که عبارت است از تراکم نفر در اتاق، تراکم نفر در واحد مسکونی، تراکم خانوار در واحد مسکونی، متوسط اتاق در واحد مسکونی، متوسط اتاق در تصرف خانوار، کمبود واحد مسکونی، نسبت افزایش خانوار به واحد مسکونی. 2. شاخص‌های کیفی مسکن؛ که عبارت است از نسبت مسکن بادوام، عمر واحدهای مسکونی، نحوه‌ی تصرف واحد مسکونی، مساحت و سطح زیربنای واحد مسکونی، سطح زیربنای طبقات ساختمان‌های تکمیل شده بر حسب نوع مصالح، واحدهای مسکونی از دید برخورداری تسهیلات. 3. شاخص‌های اقتصادی مسکن که شامل نسبت هزینه‌ی اجاره مسکن به کل هزینه‌ی خانوار، شاخص بهای عمده‌فروشی و خرده‌فروشی مصالح، قیمت بهای زمین است. بنا بر این ضروری است نقش شاخص‌های مسکن در قالب ابعاد اقتصادی و اجتماعی مورد بررسی قرار گیرد تا ضمن روشن شدن علت تحولات و دگرگونی شاخص‌های مسکن در کشور، سبب ارتقای برنامه‌های مسکن و توسعه‌ی شهری شود. مقاله‌ی حاضر به شناخت وضعیت و بررسی سیر تحول برخی از شاخص‌های کیفی و کمی مسکن در سال‌های ۱۳۷۵- ۱۳۹۵ بر اساس نتایج   سرشماری‌های عمومی ونفس مسکن می‌پردازد.