نگاهی دیگر به تاریخ علوم پزشکی و هویّت بیمار در متن‌های پزشکی

مطالعه‌ی کتاب اوستا، گذشته از جلوه‌های اسا‌طیری پزشکی، نشان دهنده‌ی وجود نوعی پزشکی و بهداشت در ایران باستان می‌باشد که در قیاس با دنیای قدیم پیشرفته محسوب می‌شده است. در دو‌ره‌ی هخامنشی سه مرکز آموزش پزشکی در‌ ری، همدان و تخت جمشید به همراه بیمارستان‌هایی در جنب آن‌ها، برقرار بوده است و در دوره‌ی ساسانیان با تاسیس مدارس پزشکی جایگاه علوم پزشکی مستحکم‌تر شد و به صورت جریانی قدرتمند تا دوران اسلامی ادامه یافت. در دوران اسلامی کتاب‌هایی چون «‌الحاوی» زکریا و «قانون» ابوعلی‌سینا شهرتی جهانگیر یافت. از حدود قرن چهارم هجری به موازات آثار طبّی تدوین شده به عربی، کتاب‌های ارزشمندی به زبان فارسی نگاشته شده است که قدیمی‌ترین آن‌ها کتاب هدایه المتعلّمین فی الطب‌، تألیف ابوبکر ربیع بن احمد الاخوینی (وفات 373 هـ .ق.) می‌باشد و به‌‌دنبال آن آثاری همچون‌ «الابنیه عن حقایق الادویه» از موفق الدین ابومنصور هروی در زمینه‌ی گیاه‌دارو‌شناسی با نظمی ستودنی نوشته شد. دیگر کتاب پزشکی معتبر زبان فارسی، ذخیره‌ی خوارزمشاهی اثر سیّد ‌اسماعیل جرجانی (434-531 هـ.ق.) است که در واقع دایره‌المعارف پزشکی می‌باشد که در ده جلد تألیف گردید. جرجانی همچنین کتاب «خفی علایی» را در دو جلد و در قطع مطول نگاشت تا به ویژه در سفرهای نظامی به راحتی قابل حمل باشد. در نوشتار حاضر تلاش شده است تا ضمن بررسی و تحلیلی کوتاه از تاریخ پزشکی در ایران، با نگاهی دقیق‌تر به ساختار رابطه‌ی پزشک و بیمار توجه گردد. برای دست‌یابی به این خواسته، متن کتاب خفی علایی از منظر‌های مختلف معنایی، زبانی، ساختمان دستوری، ساخت واژگانی و نشانه شناسی، مطالعه گردید. سپس با توجه به نظریه‌ی"تحلیل انتقادی متن"، ویژگی‌های شخص بیمار در متون پزشکی از جنبه‌ی هویّت، موقعیت اجتماعی و نیز جنسیّت بیمار، مورد تحلیل قرارگرفت.