واکاوی شعار عباسیان در ذهنیت عمومی جامعه

واکاوی شعار عباسیان در ذهنیت عمومی جامعه[1] حسین حسینیان مقدم[2] چکیده قیام عباسیان بر پایه عدالت‌خواهی و با شعار «الرضا من آل محمد» پا گرفت و سرانجام با قدرت یافتن سفاح به سرانجام رسید (132 ق). به باور عام مورخان و محققان در این‌باره، مفهوم رایج شعار «آل محمد» دخترزادگان رسول خدا (ص) یا به تعبیری ائمه اطهار(ع) بوده اند که در روند قیام عباسی از این معنا، تهی و به خاندان عباسی تفسیر شد و بدین سبب حکومت عباسی در آینده به چالش‌های بسیاری گرفتار آمد. این دیدگاه نقدپذیر است؛ زیرا می‌توان پرسید: چرا عباسیان شعاری سردادند که نه با وضع خاندانی آنان سازگار بود و نه با فرض پیروزی‌شان، جز با نیرنگ و فریب‌کاری، به تأثیرگذاری این شعار در عرصه سیاست و قدرت، امید نمی‌رفت. این پژوهش با رصد شعار «الرضا من آل محمد» در برخی از قیام‌ها، از راه‌بُرد روشن عباسیان و ‌آشنایی مردم با شعار آنان سخن می‌گوید و کاربرد مفهوم گسترده‌تری را درباره واژه «آل» نزد مردمان جامعه آن روزگار، اثبات می‌کند؛ سپس به تبیین هم‌خوانی آن با گزاره‌های تاریخی، گفتمان قرآنی و ادبیات شیعی و سنی می‌پردازد و به خاستگاه این خطای تاریخی اشاره می‌کند.   [1]. تاریخ دریافت:  15/4/92 تاریخ پذیرش23/10/92 [2]. استادیار پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، گروه تاریخ، قم، ایران[email protected].