واکاوی منطق پنهان طراحی همه‌شمول در معماری بومی ایران با رویکرد پایداری؛ مطالعۀ موردی: منطقۀ 12 تهران (حصار صفوی)

بیان مسئله: تغییرات جمعیتی و اقلیمی به ‌عنوان اصلی‌ترین چالش‌های پیش روی بشر در قرن حاضر به شمار می‌روند. از دهۀ 1970، توسعۀ پایدار و طراحی همه‌شمول در پاسخ به این تغییرات مطرح شدند؛ اما با وجود این دو نظریه، مسئلۀ ناکارآمدی فضاهای معماری همچنان موضوع بحث محافل علمی است. این در حالی است که معماری بومی، درگذشته به ‌عنوان معماری پاسخگو به نیازهای عموم مردم مطرح بوده؛ اما در عصر کنونی این معماری به دلیل دورماندن از تحولات زمانه مورد بی‌توجهی قرارگرفته است.فرضیه و پرسش‌های تحقیق: به نظر می‌رسد با واکاوی در اصول طراحی همه‌شمول و شناخت معیارهای کلیدی توسعۀ پایدار و شاکلۀ معماری بومی و احیای آن، می‌توان به الگوهایی از معماری دست ‌یافت که بر همه‌شمولی فضاها و پایداری آنها مؤثر باشند. همچنین به نظر می‌رسد تقویت اصل انعطاف‌پذیری فضاها بیشترین تأثیر را بر همه‌شمولی آنها دارد. حال این پرسش کلیدی مطرح است که کدام‌ یک از معیارهای طراحی همه‌شمول با توجه به نیازهای کنونی بوم‌گرایی قابلیت اعمال در معماری بومی پایدار را دارد و نیز کدام ‌یک از معیارهای معماری بومی را می‌توان در طراحی همه‌شمول به کار گرفت.هدف: این مقاله با هدف شناسایی میزان همگرایی یا واگرایی مؤلفه‌های معماری بومی و طراحی همه‌شمول تدوین ‌شده و درصدد است تا به الگویی تعاملی دست یابد که در تطابق با معیارهای طراحی همه‌شمول و نیازهای کنونی بوم‌گرایی بوده و قابلیت اعمال در معماری بومی پایدار را داشته باشد.روش تحقیق: روش تحقیقِ این مقاله روش توصیفی-تحلیلی و متکی بر فن تحلیل محتواست که با رویکرد کیفی _کمی مورد مطالعه قرارگرفته است. بدین معنا که ابتدا الگوی تعاملی معماری در تطابق با معیارهای سه مقولۀ معماری بومی، طراحی همه‌شمول و توسعۀ پایدار به روش کیفی تدوین ‌شده و سپس ارتباط معیارهای کلیدی در این الگو و سهم هریک در نظام تعاملی به روش کمی تعیین‌ شده است. در این مطالعه، حصار صفوی در منطقۀ 12 تهران به‌ عنوان بستر مکانی پژوهش انتخاب ‌شده و هم‌زمان نسبت به جمع‌آوری داده‌های کمی و کیفی در قالب پرسشنامه اقدام شده است.نتیجه‌گیری: نتایج نشان می‌دهد در الگوی تعاملی حاصله از روش‌های کیفی پژوهش، شش عامل کلیدی تاب‌آوری، زمینه‌گرایی، استفادۀ همه‌شمول، راحتی، حقوق و مدیریت دخیل هستند و مطابق نتایج کمّی تاب‌آوری بیشترین سهم در نظام تعاملی را داراست.