وراثت‌ مقاومت به بیماری زنگ زرد در تعدادی از ارقام تجاری و ژنوتیپ‌های انتخابی امید‌بخش گندم استان فارس*

به منظور مشخص شدن نحوه توارث مقاومت به بیماری زنگ زرد و تعداد ژن‌های دخیل در مقاومت به بیماری در 17 لاین انتخابی امیدبخش گندم مربوط به اقلیم معتدل کشور، دو لاین انتخابی S-78-11 و S-79-10 از ژنوتیپ‌های امیدبخش اقلیم گرم و چهار رقم گندم تجارتی داراب 2، نیک نژاد، بهار و استار، تلاقی‌های بسیاری از این ارقام و لاین‌ها با رقم حساس استاندارد Avocet S انجام شده و بذرهای F1 ، F2 و F3 از هر تلاقی تولید شدند. جهت انجام تجزیه ژنتیکی، از عکس‌العمل دو جمعیتF3  منتج از همه تلاقی‌ها در مرحله گیاه کامل، یک جمعیت F3 حاصل از تلاقی رقم بهار با Avocet Sدر مرحله گیاهچه‌ای،والدین و ارقام شاهد نسبت به پاتوتیپ (نژاد) غالب زنگ زرد استان فارس (پاتوتیپ 166E138A+) یادداشت‌برداری شد. نتایج نشان داد که ژنوتیپ‌های امیدبخش M-79-4, M-79-5, M-79-13, M-79-18, M-80-13, M-80-20, M-81-5, از اقلیم معتدل، دو ژنوتیپ S-78-11 و S-79-10 از اقلیم گرم و رقم داراب 2 هرکدام دارای یک ژن مقاومت مرحله گیاه کامل و ژنوتیپ‌های امیدبخش M-79-17, M-80-6, M-80-12, M-81-8, M-81-13, M-81-15  هرکدام دارای دو ژن مقاومت مرحله گیاه کامل هستند. هم‌چنین واکنش مقاومت ژنوتیپ‌های امیدبخشM-80-4, M-80-5, M-81-18  و رقم نیک نژاد در مرحله گیاهچه و در مرحله گیاه کامل دلالت بر وجود دو ژن مقاومت داشت. تجزیه ژنتیکی در مراحل گیاهچه و گیاه کامل برای تلاقی رقم بهار با Avocet S نشان‌دهنده وجود یک ژن مقاومت از نوع گیاهچه‌ای و نیز یک ژن مقاومت از نوع گیاه کامل برای این ژنوتیپ بود. رقم استار و ژنوتیپ‌های امیدبخش M-79-13 وM-81-3  فاقد هر گونه ژن مقاومت نسبت به پاتوتیپ مذکور بودند. تجربیات گذشته در ارتباط با زنگ‌های گندم دلالت بر این دارد که تکیه بر مقاومت‌های تک ژنی به‌خصوص از نوع مقاومت مرحله گیاهچه‌ای که در برخی از ارقام و لاین‌های امیدبخش تحقیق حاضر نیز تعیین شد کم دوام بوده و اغلب با خطر شکسته شدن مقاومت در یک برهه زمانی کوتاه (5-4 سال) مواجه می‌باشد. به‌کارگیری ژن‌های مقاومت رقم نیک‌نژاد و لاین‌های امیدبخشی که دارای دو ژن مقاومت مرحله گیاه کامل بودند در برنامه‌های اصلاحی جهت تولید ارقام مقاوم به زنگ زرد گندم توصیه می‌شود.