کاربرد روش های آماری در شناسایی رویدادهای فراگیر اقلیمی مطالعۀ موردی : روزهای گرم فراگیر در ایران زمین

بخش زیادی از پژوهش‌های اقلیمی را مطالعۀ رویدادهای اقلیمی فراگیر به خود اختصاص داده‌اند. با این وجود هنوز به طور دقیق و علمی، گستره یا روشی برای تعیین گسترۀ یک رویداد اقلیمی فراگیر ارائه نشده است. تعریف یک گستره که بتواند رویدادهای محلی را از رویدادهای فراگیر اقلیمی جدا کند، از اهمیت بسیار برخوردار است. رویداد فراگیر اقلیمی اولاً می بایست جزئی از طبیعت اقلیم باشد و دیگر این که در سطحی رخ دهد که با الگوهای همدید قابل توجیه باشد. در این پژوهش با هدف دست‌یابی به یک روش مناسب جهت تعیین گسترۀ رویداد‌های فراگیر اقلیمی، روزهای گرم فراگیر بررسی شد. بدین منظور از داده‌های شبکه‌ای دمای بیشینۀ کشور از ابتدای سال 1340 تا انتهای سال 1386 استفاده شد. در ابتدا روز گرم برحسب آستانۀ صدکی تعریف شد. در این تعریف، روز گرم روزی تلقی می شود که دمای روزهنگام (بیشینه) هر نقطه در هر روز برابر با یا بیش از صدک 90 آن نقطه و آن روز باشد. در این صورت برای هر روز سال و هر نقطه در کشور یک آستانه برای روز گرم قابل تعریف است. در گام بعد رخداد روزهای گرم در گستره‌های مختلف از پهنه کشور مورد توجه قرار گرفت. براین اساس ابتدا شمار روزهای گرم برای گستره‌های مختلف در هر سال محاسبه شد. بنابراین مثلاً تعداد روزهای گرم در گسترۀ 20- 10 درصد از کشور برای هر سال محاسبه و سری زمانی آن تنظیم و سپس خودهمبستگی این سری زمانی محاسبه شد. گستره های کم‌ وسعت و نیز پر وسعتِ توأم با روزهای گرم، رفتاری تصادفی نشان دادند؛ زیرا رویدادهای کم گستره بر اساس عوامل محلی و نافراگیر به وجود می‌آیند. همچنین رویدادهای پرگستره نیز با توالی منظم رخ نمی داده اند. بنابراین در حد فاصل این مقادیر، رویدادهای منتظم و خودهمبسته‌ای دیده شد. چنین رویدادهایی در نتیجه عوامل همدیدِ مشترکی روی می‌داد و در نتیجه رویدادهایی الگوپذیر هستند. نتایج نشان داد که گستره 30 درصد بهترین گزینه جهت انتخاب پهنه مورد بررسی رویدادهای فراگیر در ارتباط با روزهای گرم به نظر می‌رسد. به منظور ارزیابی این نتیجه و نیز با هدف شناخت رفتار مکانی و نظم رخداد روزهای گرم در گستره کشور، مرکز میانگین دمای ایران در تاریخ‌هایی که روزهای گرم رخ داده‌اند، محاسبه و ترسیم شد. بدین ترتیب گرانیگاه روزهای گرم به لحاظ عینی بررسی شد. در نهایت، داده‌های جوی طی رخداد روزهای گرم فراگیر بررسی، طبقه بندی و الگوسازی شد. شواهد حاصل از این تحقیق نشان داد که روش به کار رفته در تعریف روز گرم از صلاحیت کافی برخوردار است.