کاربست روش‌شناسی آینده‌نگاری راهبردی در برنامه‌ریزی توسعه فضایی؛ موردپژوهی سناریونگاری منطقۀ کلانشهری کرج

برنامه‌ریزی توسعۀ فضایی با دستور کار بهبود وضعیت آتی، از لحاظ نظری با ابعاد مربوط به آینده سروکار دارد. لیکن در عرصه‌های نظری و عملی، عمدتاً آینده به دلایلی همچون تأثیرپذیری از روش‌های اثبات‌گرا، کمبود داده و ناشناخته بودن رویدادهای مربوط به آینده و بودجه‌های ناکافی نادیده گرفته می‌شود. در شیوه‌های راهبردی نیز به آینده تنها به‌عنوان مقصدی هنجارین نگریسته می‌شود. با هدف تجهیز برنامه‌ریزی برای عمل در محیط‌های پیچیده و شرایط عدم‌قطعیت، انگاشت «آینده‌نگاری راهبردی» پیش‌بینی آینده‌های بدیل و تصویرسازی برآیندهای چندگانۀ ممکن را با نیت گسترش ادراک تصمیم‌گیرندگان از چالش‌های آتی در دستور کار خود قرار داده است. بر این اساس در مقالۀ پیش‌رو، نخست به شیوۀ مطالعات اسنادی نسبت به تشخیص عرصه‌های متعدد از مفاهیم همپوشِ مرتبط اقدام و سپس با مرور رهیافت‌های متعدد آینده‌نگاری به پیشنهاد نحوه تلفیق آن در برنامه‌ریزی راهبردی، با استفاده از روش تحلیل اثرات تقاطع و نرم‌افزار سناریوویزارد در منطقۀ شهری کرج پرداخته شده است. وجود عدم‌قطعیت‌های فراوان خارج از سیستم برنامه‌ریزی توسعه فضایی، ناشی از وابستگی نهادی، عملکردی-کالبدی منطقه به تهران خردمایۀ انتخاب موردپژوهی را تشکیل می‌دهد. بر اساس نتایج و در راستای خلق گزینه‌های مختلف تصمیم‌گیری، سازگارترین سناریو تداوم روندهای فعلی (سناریوی روند) به‌دست آمد. الگوی نظام مراکز تک‌مرکزی، متشکل از نواحی یکپارچۀ بالقوه (PIA)، ساختار فضایی کریدوری به محوریت بزرگراه تهران- قزوین، ایفاگر نقش مکمل قطب‌کشاورزی منطقه با نظام مدیریتی به رهبری استاندار تهران از ویژگی‌های اصلی این سناریو به‌شمار می‌روند.