Muhammad Kazem Shaker
Allameh Tabataba’i University, Iran
[ 1 ] - Tawatur: Forgotten Historical Evidence in the Studies of Wansbrough and His Followers
For Muslims, the tawatur of the Quran—the fact that it has been massively and consecutively transmitted from generation to generation since the time of the Prophet—is among the most important proofs which shows that the Qur’an we have today is the same scripture that was revealed to the Prophet. However, this proof has been neglected in the studies of Western scholars on the topic of t...
[ 2 ] - ضوابط علمی و کاربردی در روش تفسیر تطبیقی
در چند سال اخیر تفسیر تطبیقی به‌مثابة یک گونة تفسیری خود را نمایان کرده است. این گونه تفسیری گرچه آثاری در طول تاریخ تفسیر قرآن دارد، اما هم از نظر فراورده‌های تفسیری و هم از نظر معرفت‌شناسی تفسیر، بر بن‌مایه‌ها و شاخه‌های نحیفی تکیه زده است. آنچه به‌نظر میرسد که در درجة نخست باید تقویت شود، ابعاد معرفت‌شناختی و مبانی علمی متصور و مقبول این گونة تفسیری است. این مقاله در راستای تحقق چنین هدفی، ...
[ 3 ] - بارخوانی انسجام متن قرآن در پرتو نظریه نظم متقارن (با تأکید بر دیدگاه میشل کویپرس)
مقاله حاضر پس از ارائه گزارشی مختصر در باب رویکردهای سنتی و معاصر به مسأله نظم قرآن، با درپیش گرفتن روش توصیفی ـ تحلیلی، به بررسی رویکرد «میشل کویپرس»، قرآن‌پژوه بلژیکی معاصر خواهد پرداخت. وی با تکیه بر نظریه نظم متقارن که خود ریشه در بلاغت سامی دارد، به تحلیل بلاغی متن قرآن می‌پردازد. اندیشه نظم متقارن نشان خواهد داد که متن قرآن منسجم است و هر آیه درست همانجایی از متن که باید، قرار گرفته است. ...
[ 4 ] - تحلیل انتقادی طبقه‌بندی تفاسیر و ارائة مدل مطلوب
تفسیرپژوهی حوزه جدیدی از مطالعات قرآنی است که مطالعات تفسیرپژوهان را مورد مطالعه قرار می‌دهد. از جمله مباحث مهم این حوزه، طبقه‌بندی تفاسیر در نظامی روشمند و تدوین الگویی مطلوب و علمی است که دستیابی به آن به دلیل وجود آسیب‌ها و چالش‌هایی دشوار می‌نماید. این مقاله در گام نخست، این چالش‌ها را شناسانیده و در گام دوم، بعد از ارائه شاخصه‌های لازم، الگوی نسبتاً جامع و روشمندی را ارائه کرده است. این الگ...
[ 5 ] - دستان باز؛ قرائتی دوباره از سوره مائده
بیشتر محققان غربی بر این باورند که سورههای بلند مدنی دربردارنده مطالب پراکنده و از هم گسسته است و مقاله حاضر در صدد نقض اجماع مذکور است. سورهای که نویسنده برای رسیدن به هدف خود انتخاب نموده، سوره مائده است. نویسنده ابتدا سوره را بخشبندی نموده است و سپس از طریق برقراری ارتباط بین بخشهای متوالی، کوشش کرده که پیوستگی آن را به اثبات برساند. هرچند مبانی نویسنده برای بخشبندی با مفسران مسلمان متف...
[ 6 ] - تفسیر بر اساس ترتیب نزول با سه قرائت
این نوشتار به گزارش و نقد دیدگاه‌ها راجع به روش تفسیر بر اساس ترتیب نزول می‌پردازد. در این راستا نویسنده نخست به مجموع اندیشه‌های مطرح در این زمینه اشاره کرده و آنها را در سه محور دسته‌بندی میکند: 1- اندیشه‌ای که معتقد به ضرورت روش تفسیر بر اساس ترتیب نزول برای آسان و روان ساختن فهم قرآن است 2- اندیشه‌ای که معتقد به ضرورت روش یاد شده جهت تحول آفرینی در جامعه است 3- اندیشه‌ای که معتقد به تاریخم...
[ 7 ] - خداگونه بودن انسان؛ روایتی اسرائیلییا آموزه مشترک ادیان ابراهیمی؟
The God-like creation of man for the first time was mentioned in the teachings of Torah. According to Genesis God has created man on His image, which is also mentioned in Christian special texts. The important question in the view of both Testaments is that there is a direct relationship between the creation of man on the image of God and man’s dominance and sway over all other creatures of t...
[ 8 ] - قرائتی بین ادیانی از انسان کامل با رویکرد عرفانی
اصطلاح «انسان کامل» برای اولین بار توسط محیی الدین بن عربی (560-638ق) به کار رفته است. در آموزه‌های عرفانی ابن عربی، اندیشه انسان کامل از جایگاه فخیمی برخوردار است. پس از ایشان، دو عارف نامی دیگر، عزیزالدین نسفی (م: حدود 700ق) و عبدالکریم بن ابراهیم گیلانی – جیلی - (767-832ق) هر یک کتابی را با عنوان «انسان کامل» به رشته تحریر در آوردند و به شرح و بیان دیدگاههای ابن عربی پرداختند. انسان کامل در...
[ 9 ] - رابطه خدا با انسان؛ تمثل، تجسد یا تجلی؟
شناخت خداوند و ارتباط با او از مسائل مهم الهیاتی در ادیان ابراهیمی است. مسیحیان معتقدند خدا که نادیدنی است، خود را با تابش در مسیح متجسد ساخت. از نظر آنها، عیسی مسیح مکاشفه خداست. بنابراین تجسد خدا در مسیح از مهم‌ترین پایه‌های مسیحیت است. یهودیان با اینکه با تجسد مخالف‌اند، اما متون مورد قبول آنها تمثل خداوند به‌صورت انسان- بلکه در برخی موارد تجسد- را تأیید میکند. متون اسلامی، با وجود پذیرش تم...
[ 10 ] - طایر قدسی وحی بر بام خیال پیامبر
وحی پیامبرانه از موضوعاتی است که دانشمندان با رویکردهای مختلف به تجزیه و تحلیل و داوری درباره آن پرداخته‌اند. در خصوص وحی و نبوت، به ویژه نبوت پیامبر اکرم (ص) و وحی قرآنی، دست‌کم سه گفتمان دیده میشود: 1. گفتمان اسلامی، که وحی را کاملاً الاهی میداند و در آن نقش بشر و عناصر بشری به صفر میرسد؛ 2. گفتمان مسیحی، که آن را الاهی- بشری ارزیابی میکند؛ 3. گفتمان سکولار، که آن را یک‌سر بشری دانسته، صرف...
[ 11 ] - سایۀ وحدت وجود بر تفسیر بیان‌السعادة
وحدت وجود از مهم‌ترین و محوری‌ترین مدعاهای هستی‌شناختی عارفان به شمار می‌رود. برخی از مفسّران تفسیرِ عرفانی و صوفیانه، از طرفداران جدّی این اندیشه بوده و بدین جهت آن را از حوزه عرفان وارد تفسیر قرآن کردند. البتّه تفاسیری که در پهنه عرفان و تصوف سامان گرفت، در ابتدا به صورت ساده و زاهدانه و به معنای درونیِ بعضی از آیات قرآن می‌پرداخت. فکر اصلی صوفیان کشتن آرزوهای نفس و انانیّت و کشاندن او به فناء فی ا...
[ 12 ] - مدلهای چند معنایی در تفسیر قرآن و کتاب مقدس
یکی از دغدغه‌های مهم دین مداران و دین پژوهان، کشف معانی مقصود در متون دینی است. در مورد قرآن کریم و کتاب مقدس، دو کتابی که مورد توجه میلیارد‌ها نفر در گذشته و حال بوده و هست، بیشترین نظریه پردازی در ارتباط با شیوه‌های کشف معنا و مباحث زبان شناختی صورت گرفته است. اعتقاد به وحیانی بودن قرآن و کتاب مقدس سبب شده که بسیاری از مفسران در معناشناسی واژه‌ها، گزاره‌ها و حکایات، به معانیی فراتر از معانیِ ...
[ 13 ] - انجیل با دو قرائت
مطابق با قرآن کریم، انجیل کتابی آسمانی است که خداوند بر حضرت عیسی(ع) نازل کرده تا آن را بر مردم ابلاغ کند و آن مشتمل بر هدایت، ذکر و احکام الهی بوده است. اما مسیحیان این مفهوم از انجیل را از اساس منکرند. آنها هرگز نمی‌گویند که عیسی کتابی به نام انجیل آورده است. آوردن وحی توسط عیسی به‌گونه‌ای که حضرت موسی تورات را و حضرت محمد قرآن را آورده‌اند، در الهیات مسیحی جایگاهی ندارد. آنها حقیقت انجیل را ...
[ 14 ] - علوم انسانی در بوته نقد
آنچه امروزه علوم انسانی خواند ه میشود پس از رنسانس در فرانسه زاده شد و از آنجا به دیگر کشورها راه یافت . در ایران دانشکده های علوم انسانی در دهه های سی و چهل شکل گرفت . بانیان این علوم از آغاز وعده دادند که با بهره گیری از این دانشها قادر خواهند بود اساسی ترین معظلات فردی و اجتماعی انسان راحل کند برخی معتقدند این علوم در اروپا به اهداف خود نرسیده و هر روز ستون تازه ای از بنای تاریخی آن فرو می ر...
[ 15 ] - تفسیری از «روح»
واژه «روح» از واژه‌های پر رمز و راز و ابهام‌آمیز در حوزه‌های دین، فلسفه، عرفان و روان‌شناسی است.این کلمه با گویشی یکسان در زبان‌های عبری و عربی به کار رفته و در تورات، انجیل و قرآن کریم کاربرد فراوانی یافته است.این مقاله، با ارایه معنای لغوی و اصطلاحی روح در زبان عربی و ضمن اشاره به نمونه‌هایی از کاربرد آن در کتاب مقدس، به بیان مفهوم و مصداق آن در قرآن کریم پرداخته است.نویسنده معتقد است که بسیا...
[ 16 ] - سیر تحوّل دیدگاههای خاورشناسان در مورد مصادر قرآن
در دو سده ی اخیر، اسلام و قرآن از موضوعاتی است که به صورت آکادمیک، در کانون توجه خاورشناسان بوده است. از ویژگی های این دوره از خاورشناسی، لزوم ارائه ی نظریات در قالب روش های علمی معتبر و آمادگی برای پذیرش نقد علمی از سوی نظریه های رقیب است. از این رو، قرآن پژوهی خاورشناسان، با تحوّلی چشم گیر نسبت به گذشته همراه بوده است. یکی از محورهایی که قرآن پژوهان غربی درباره ی آن آثاری را پدید آورده اند، می...
[ 17 ] - جریان‌شناسی و آسیب‌شناسی تفسیر تطبیقی در سده‌های چهارم تا ششم هجری
مطالعات تطبیقی از اتفاقات خجسته‌ای است که در دورة معاصر، علوم انسانی را در نقطة عزیمت برای پیشرفت چشمگیر قرار داده‌است. دانش‌های دینی و از جمله، تفسیر قرآن نیز می‌تواند یکی از جلوه‌های این گونه مطالعات باشد. اندیشة خاص مذهبی مفسران سبب تولید فرآورده‌های تفسیری متفاوت شده، به طوری که تأثیر دو مکتب تشیع و تسنّن بر تفسیر برخی آیات، به‌ویژه آیات کلامی و فقهی، انکارناپذیر است. کاربست رویکرد تطبیقی در...
[ 18 ] - نقد قرائت سریانی- آرامی لوکزنبرگ از آیه 24 سوره مریم
مفسران مسلمان در تفسیر آیه «فَناداها مِنْ تَحْتِها أَلاَّ تَحْزَنی قَدْ جَعَلَ رَبُّکِ تَحْتَکِ سَرِیًّا» (مریم، 24)، عبارات «تَحْتِها» و «تَحتَکِ» را به معنای «زیر پای مریم» و واژه «سَرِیًّا» را عمدتاً به معنای «جوی آب» و برخی به «عیسی» تفسیر کرده و در نتیجه، این آیه را چنین معنا کرده اند: «پس عیسی مادرش را از زیر پای او ندا که: اندوهگین مباش؛ همانا پروردگار تو زیر پایت جوی آبی پدید آورده است.» کریستف لوکزنبرگ در کتاب "قرائت سریان...
[ 19 ] - بنت الشاطی و ساماندهی تفسیر ادبی
چکیده عایشه عبدالرحمن، معروف به بنت الشاطی، از اندیشمندان جهان عرب و قرآن پژوهان معاصر است که آرای قرآن شناختی او در چند دهه اخیر همواره مورد توجه دانشمندان و محققان در حوزه قرآن شناسی بوده است. مطابق آنچه خود او گفته، در روش تفسیر از مکتب ادبی، که استادش امین خولی آن را ترویج می کرد، تأثیرپذیر بوده است. بنابراین می توان گفت که تفسیر بیانی، که یکی از مهم‌ترین آثار اوست، حاصل باروری اندیشه او ...
[ 20 ] - رویکردهای مختلف در مورد نقش سنت در تعامل با قرآن و کتاب مقدس
در هر سه دیناسلام، مسیحیت و یهود، سنت نیز درکنار کتاب، منبع ویا از گسترۀ اثربخشی آن در احکام و آموزه‌های این ادیان ویا در تعاملهای آن با کتابهای آسمانی (عهدین و قرآن) کاستهاند. در این مقاله، رویکردهای مختلف باورمندان و مخالفان سنت را در سه دین اسلام، یهود و مسیحیت طبقه‌بندی کرده و تعامل سنت با کتابهای آسمانی را در این سه دین ابراهیمی مورد بررسی قرار دادهایم. دربارۀ رابطۀ قرآن و س...
[ 21 ] - ماهیت عذاب مسخ در آموزه های دینی
قوم سبت یکی از اقوام یهودی بوده است که بر اثر تقلید کورکورانه از پدران و گذشتگان خود حدود خداوند را نادیده گرفتند و از آزمایش الهی مبنی بر صید نکردن ماهی در روز شنبه سربلند بیرون نیامدند، در نتیجه به عذاب مسخ گرفتار شدند. این عذاب به لحاظ ناشناخته و شگفت انگیز بودن در میان عذاب های الهی برجسته تر است، از همین رو سؤالات بیشتری نیز درباره آن مطرح شده است. با تحقیق و دقت در قرآن، حدیث و آرای دانشم...
[ 22 ] - وحی قرآنی؛ زبانی یا غیرزبانی؟ (تحلیل انتقادی اثبات بشری بودن الفاظ قرآن)
ماهیت وحی و آنچه در جریان وحی بر پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌واله‌وسلم نازل می‌شد، توجه متفکران مسلمان را به خود جلب کرده است. بشری بودن الفاظ قرآن کریم، انگاره‌ای است که از سده چهارم هجری مطرح شده و برخی برای اثبات آن به آیات 196-192 سورۀ شعراء تمسک کرده‌اند. آنان برآنند که در جریان وحی، تنها معانی بدون شکل و صورت بر پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌واله‌وسلم نازل شده و ایشان خود به شکل‌دهی و عربی کرد...
[ 23 ] - بررسی و نقد دیدگاه گابریل ساوما درباره ی آیه ی «وَ قالُوا اتَّخَذَ اللَّهُ وَلَداً سُبْحانَه...»
----
[ 24 ] - تحلیلی تطبیقی از رنج ایوب بر اساس قرآن کریم و کتاب مقدس
در فرهنگ اسلامی، ایوب نمادی از صبر و شکیبایی است به طوری که «صبر ایوب» به مَثَلی ماندگار در فرهنگ مسلمانان تبدیل شده است. مطابق روایت قرآن، شخصیت ایوب در کوران «رنجی عظیم» و «صبری شگفت» شکوفا شده و قرآن کریم ایوبِ پیامبر را با اوصافی چون «صابر»، «نعم العبد» و «اوّاب» ستوده و او را برای «اولوالالباب» شایسته یادکرد دانسته است. اما کتاب مقدسِ یهودی-مسیحی از ناله‌های ایوب و شِکوَه‌های او از عدالت خدا روای...
نویسندگان همکار