محمدابراهیم خلیفه شوشتری

استاد گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه شهید بهشتی

[ 1 ] - معرفی، تحلیل و بررسی نسخة خطی شرح المفصل عزالدین عبدالعزیز کاشی

نسخة شرح المفصل کاشی به زبان عربی برجای مانده از قرن 7 و 8 هجری است که نویسنده در آن با نثری روان و به گونهای علمی و دقیق به شرح کتاب المفصل زمخشری پرداخته است. این نسخه سرشار از نقلقولها و نظرات بزرگان نحو است، امّا نویسنده تنها به ذکر نظرات ایشان اکتفا نکرده، بلکه در موارد بسیاری با تکیه بر استدلالهای سماعی و قیاسی به اظهارنظر میپردازد. این نویسندة ایرانی مسلط به زبان عربی از منابع سماع ه...

[ 2 ] - دراسة نقدیة لـموضوع الفخر فی شعر الشریف الرضیّ

إنّ للفخر وسائل کثیرة؛ فقد یفتخر الـمرء بأجداده وآبائه وبشجاعته ومکانته بین قومه، وقد یفتخر بکرمه وعفته أو بـمجموعة من الفضائل والـخصال، وقد یفتخر بشعره وبلاغته، وهذه الـمعانی کلّها قد تردّدت فی شعر الشریف الرضیّ الفخریّ، علماً بأنّ آل البیت هم عنوان فخره ومـجده الرئیسیّ، فهم یـمثّلون منهجه الفخریّ خیر تـمثیل، وعلیهم تبلورت شاعریّته الفذّة القویّة وبلاغته الأصیلة وقدرته الباهرة، فاستطاع أن یکون فی طلیعة فحو...

[ 3 ] - بلاغة الصورة الاستعاریة فی الکلام النبوی

کان رسول الله (ص) رأس الفصاحة، و مجمع البلاغة، و ذروة البیان وکان یـخاطب العرب بلهجاتهم علی اختلاف قبائلهم. فقد قام الکاتبان لأداء حق الکلام فی هذا الـمقال بدراسة الاستعارة فی کلام النبی الـمرسل(ص) لتبیین نبذة من بلاغته و فصاحته. هذا الـمقال یلقی الضوء علی فن الاستعارة و مظاهرها فی الکلام النبوی. والطریق فی هذا العمل هو الإفصاح عن البیان النبوی عبر تقدیم الأمثلة الـمتعددة فی الاستعارة، والعرض ...

[ 4 ] - الدور الوظیفی لـ «لیس» و «لایکون»فی الدرس النحوی

تُستعمل کلمتا (لیس) و (لایکون) فی اللغة العربیة بصور مختلفة، و مازال بعضها غیر معروف عند کثیر من الباحثین. فمن الأمثلة علی ذلک، استعمالُ (لیس) فعلاً تاماً متصرفاً موجباً، و مثل هذه الظاهرة اللغویة جدیرة بالبحث والدراسة. و قد اهتمّت هذه المقالة ببیان هذه الاستعمالات، و تقدیمها للباحثین تقدیما میسّراً؛ و توصّلت إلی أنّ (لیس) تأتی علی خمسة أنواع: فعل تام متصرف موجب، و فعل ناقص، و أداة استثناء، وحرف عطف، و حر...

[ 5 ] - التعلیل بالحمل علی المعنی فی کتاب سیبویه

بعد أن فرغ علماء النحو من جمع المادة اللغویة التی أرادوا تقعیدها من وسط شبه الجزیرة العربیة، و بعد أن نسقوها و صنفوها تحت عناوین بارزة تستغرق جمیع مناحی الکلام العربی و مرافقه، بعد القیام بکل تلک المراحل المنهجیة اعتقدوا بوجود مرحلة منهجیة أخری أوجبوا علی أنفسهم إنجازها و القیام بها، و هذه المرحلة هی عملیة التعلیل؛ فذکروا لکل ظاهرة من ظواهر اللغة، ولکل مسألة من مسائل النحو و الصرف علة لتساعد عل...

[ 6 ] - ارتباط سبک نحوی سیبویه وسبک بلاغی عبدالقاهر با سماع بلیغ مخالف با قیاس

علمای نحو پس از فارغ شدن از دستورگذأری زبان عربی با کاربردهای فصیح مواجه شدند که با قواعد نحو مخالف است. لذا علمای نحو نسبت به تعامل با این کاربردها به دو گروه تقسیم شدند، گروهی از آنها آسان‌ترین راه را انتخاب کردند وبه خودشان زحمت ندادند. ازاین‌رو شذوذ را به آنها نسبت داده‌اند. اما گروه دوم وظیفة خود را به‌خوبی انجام داده ودقت لازم را داشته‌اند. این گروه موارد بلاغی این کاربردها را در نظر گرفت...

[ 7 ] - ظاهرة التشابه الإیقاعی بین البحور الشعریة: دراسة موردین من مواردها

None

[ 8 ] - بینامتنی قرآن و سخنان امیرالمومنین (ع)در اشعار ابوفراس حمدانی

ابو فراس حمدانی از چکامه‌سرایان عصر عباسی است. او نگاهی عمیق به اسلام و مسائل مذهبی دارد و در اسارت، دیدگاه زاهدانه نسبت به زندگی پیدا میکند. همچنین او در عصری نزدیک به صدر اسلام میزیست. بیشتر پژوهشهایی که دربارۀ این شاعر صورت گرفته است در خصوص شخصیت و برخی از قصاید اوست ولی دربارۀ تعامل اشعار او با قرآن و نهج‌البلاغه تحقیقی صورت نگرفته است. در حالیکه مضامین و واژگان و تصاویر شعری شاعر، اله...

[ 9 ] - دراسة أسلوبیة دلالیة للنسیج المقطعی فی سورة یونس

None

[ 10 ] - تضمین نحوی در افعال لازم و متعدی و اعتبار سنجی این افعال در تفاسیر «التبیان » و «الجامع لأحکام القرآن»؛ «المیزان».(بررسی موردی)

علم نحو به عنوان علم خاص و پدیده تضمین نحوی به عنوان قائده فرعی در راستای درک و تفسیر صحیح قرآن شکل گرفته و پژوهشگران و دانشمندان علم نحو در آثار خود به نقش و کارکرد تضمین نحوی و فوائد آن پرداخته‌اند؛ یکی از فوائد و کارکردهای تضمین نحوی، تغییر افعال لازم به افعال یک مفعولی یا بیشتر و افعال متعدی یک مفعولی به افعال دو مفعولی است. در این مقاله ضمن معناشناسی تضمین نحوی و معرفی پژوهشهای صورت گرفته ...

[ 11 ] - تضمین نحوی در افعال لازم و متعدی و اعتبار سنجی این افعال در تفاسیر «التبیان » و «الجامع لأحکام القرآن»؛ «المیزان».(بررسی موردی)

نویسندگان همکار