علی اکبر احمدی
دانشیار گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی
[ 1 ] - زیبایی شناسی گودمن: نومینالیستی یا غیرنومینالیستی؟
نلسون گودمن، در 1956، یک نظریهی نومینالیسم مرئولوژیکی وضع میکند، که طبق آن وجود چیزی جز فردهای انضمامی تصدیق نمیشود. این مقاله، که به بررسی رابطهی زیبایی‌شناسی با نومینالیسم در فلسفهی گودمن میپردازد، نشان میدهد که زیبایی‌شناسی گودمن یک زیبایی‌شناسی نومینالیستی است. این ادعا از طریق بررسی نظریههای گودمن در مسائلِ تعریف هنر، محتوای هنر، و ارزش هنر توجیه میشود: (1) در مسئلهی تعریف، هنر از...
[ 2 ] - تحلیل رئالیسم معرفتی از دیدگاه لری لائودن آیا رئالیسم معرفتی تبیین صحیحی از پیشرفت علم ارائه میدهد؟
در دهة 1970 میلادی میان رئالیست‌ها و پسارئالیست‌ها مناقشه‌ای حول محور دو پرسش مطرح بود؛ هدف معرفتی علم چیست و چگونه می‌توان پیشرفت یا توفیق علم را به بهترین نحو تبیین کرد؟ یکی از مهم‌ترین رویکردها نگرش رئالیسم متکی به صدق نظریه‌ها بود؛ پاسخ رئالیست‌ها بر مبنای رویکرد مطابقت با واقع تبیین می‌شد و تاریخ پیشرفت علم را دلیل این امر می‌دانستند. در مقابل، برخی نظیر لائودن دو مفهوم توفیق در علم و صدق ...
[ 3 ] - سوژه در تراکتاتوس با توجه به تفسیر دیوید پیرس
سوبژکتیویسم یکی از بنیادی‌ترین زیرساخت‌های فلسفه جدید است. در فلسفه جدید، جایگاه سوژه در منظومه معرفت بشری رنگ و بوی دیگری به خود میگیرد. سوژه در برخی نگرش‌های فلسفی جدید نه تنها معیار معرفت تلقی میشود بلکه شأن هستی بخشی نیز پیدا میکند. سوژه است که به غیر خود تعین می‌بخشد و موجودیت غیر سوژه مبتنی بر ابژه بودن آن برای سوژه می‌گردد. این نوشتار به تبیین جایگاه سوژه در منظومه معرفتی ویتگنشتاین م...
[ 4 ] - محمول وجود در منطق فرگه‌ای
یکی از مقدماتی‌ترین مطالبی که در هر کتاب آموزشیِ منطقِ فرگه‌ای در بحث منطق محمولات به چشم می‌خورد، این است که «وجود داشتن» نمی‌تواند در هیچ گزاره‌ای محمول واقع شود؛ بلکه جایگاه «وجودْ» سور گزاره‌ی جزئی است. هدف من در این مقاله این است که نشان دهم بنیان‌گذاران منطق فرگه‌ای چه دیدی به ساختار گزاره داشتند و چرا وجود در این ساختار نمی‌تواند محمول واقع شود. سپس تبیین و راه‌حل این منطق‌دانان از گزاره‌ها...
[ 5 ] - کواین در برابر کریپکی
ما در این مقاله ضمن بررسی انتقادات مشهورتر کواین به منطق موجهات، تلاش می‌کنیم نشان دهیم که سوای ابعاد سمنتیکی مخالفت کواین با منطق موجهات، می‌توان دیدگاه او در معرفت‌شناسی را به‌مثابة لایه‌ای عمیق‌تر برای رد و طرد منطق موجهات در‌نظر گرفت، گرچه خود کواین تصریحی به این نحوة انتقاد از منطق موجهات نکرده است. در این میان اشاراتی به نظرات کریپکی، که یکی از جدی‌ترین مدافعین منطق موجهات است می‌کنیم و ب...
[ 6 ] - ذوحدین هگلی بررسی نسبت «پدیدارشناسی» و «منطق»
مقالة حاضر به نسبت میان دو کتاب «پدیدارشناسی روح» و «علم منطق» هگل میپردازد و اینکه آیا «پدیدارشناسی روح» هگل، پرده از ماهیت «علم منطق» او بر می‌دارد، یا این کتاب «علم منطق» است که منظری برای قرائت درست «پدیدار شناسی روح» فراهم می‌آورد. اما فرضی که در پاسخ به این مسأله مورد توجه قرار گرفته، این است که: مراجعه به متون هگلی نمی‌تواند مدافع و مؤید هیچ‌کدام از دو گزینة فوق باشد. به‌علاوه، انتخاب...
[ 7 ] - ثنویت در الاهیات افلاطونی
الاهیات افلاطونی به مثابه بخشی از نظام فکری او تابع مؤلفه‌هایی است که کل پیکره اندیشه‌های او را تحت تأثیر قرار داده است. وی، همان‌گونه که در حوزه هستی‌شناسی و متافیزیک، با توجه به میراث هراکلیتی و پارمنیدسی خود، دو ساحت عقلی و حسی را مطرح میکند، در حوزه الاهیات نیز از یک سو قلمرو متعالی را مطرح میکند که در آن می‌توان ویژگی‌هایی نظیر ثبات، و حتی گونه‌ای مشابهت با صفات نظام‌های الاهیاتی ادیان،...
[ 8 ] - مطهری و الهیات جدید
مقالۀ حاضر به تحلیل مطهری از الهیات جدید میپردازد. نخست رأی مطهری در باب الهیات را مختصراً شرح می‌دهم. دیدگاهی که بر اساس آن مطهری مقام قدسی خداوند را مقتضی این می‌داند که مستقیماً در اشیا مداخله نکند. به‌عبارت دیگر، او بر این باور است که خلقت صرفاً از طریق نظام علّی است. سپس، توضیح می‌دهم که مطابق با آرای مطهری در الهیات جدید، تحت تأثیر نگرش یهودی و مسیحی، خدا همچون نیرویی کر و کور است که بلاوا...
[ 9 ] - تحلیل رویکرد ویتگنشتاینی به مسئلۀ خود ارجاعی
دست‌کم سه رویکرد متفاوت به خود ارجاعی در سنت فلسفۀ تحلیلی وجود دارد. رویکرد راسلی، رویکرد پوزیتیویستی و رویکرد ویتگنشتاینی. هرکدام از این رویکردها راه‌حلی متفاوت برای مسئلۀ خود ارجاعی پیشنهاد کرده‌اند. از آن میان رویکرد ویتگنشتاینی به این مسئله بحث‌های زیادی را به وجود آورده است. ظاهراً فقرۀ6.54 (عبارت ماقبل آخر) رسالۀ ویتگنشتاین تمامی گزاره‌های کتاب از جمله خودش را بی‌معنی قلمداد میکند. این خو...
[ 10 ] - نلسون گودمن: مسئلة وجودشناسانۀ ارزش هنر
این مقاله به بررسی مسئلۀ وجودشناسانة ارزش هنر در فلسفة نلسون گودمن میپردازد، به عبارت دیگر، این مسئله که ’طبق نظریۀ شناختگرایی گودمن، روابط میان ویژگی (های) ارزشمند یک اثر هنری با خود آن اثر از چه نوع است؛ در وهلة اول، از طریق بررسیِ (1) انواع روابط میان ویژگیهای ارزشمند اشیاء با خود آن‌ها، (2) انواع روابط میان ویژگیهای ارزشمند آثار هنری با خود آثار، و (3) موضع گودمن دربارة مسئلة دستوری ارزش...
[ 11 ] - تعمیم‌پذیری در اخلاق کانت بررسی نظری و عملی فرمول اول اخلاق کانت
کانت صورت‌بندی‌های مختلفی از امر مطلق پیش می‌نهد که نخستین آن‌ها صورت‌بندی عام نام دارد و در آن آزمون مشهور تعمیم‌پذیری قرار گرفته است. در تاریخ فلسفهی اخلاق، بحث و جدل بر سر چیستی و کاربرد این صورت‌بندی یا فرمول بسیار بوده است و موافقان و مخالفان ثابت‌قدمی دارد. در این نوشته، ابتدا چیستی این فرمول و جایگاه آن را در نظام اخلاقی کانت بررسی می‌کنیم. سپس، نحوه‌ی کاربرد آن را در عرصه‌ی عمل می‌سنجی...
[ 12 ] - روش نقدی ویتگنشتاین متأخر
ویتگنشتاین در دورۀ متأخر فلسفۀ خود همچون دورۀ متقدم بر نقدی بودن روش و فعالیتِ فلسفی تأکید میکند، اگر چه آن را در دورۀ متأخر بسط میدهد. او در فقراتی از کتابِ پژوهش‌های فلسفی از این روش با عنوانِ درمانگرایانه بودن نیز یاد میکند که در فرآیندِ آن فیلسوف به آن چه موجباتِ مغالطی اندیشیدن و خلطِ مقولاتی را فراهم کرده است، پی می‌برد. تأسیس چنین روشی به واسطۀ نگاهی نوین به زبان فراهم می شود که زبان را جدا...
[ 13 ] - بررسی نقدهگل موسوم به صورت گرایی تهی به اخلاق کانتی
هگل هر سه نقد عقل نظری، عملی و قوۀ حکم را با نگاهی انتقادی مطالعه کرد. نقد موسوم به صورت‌گرایی تهی، به شکل‌های مختلف در آثار هگل، از دوران جوانی تا پایان عمر، حضور دارد، گاه در ضمن نقدهای دیگر پنهان است و گاه خود چنان آشکار است که نقدهای دیگر را در ضمن خود پنهان دارد. اما نهایتاً بنیان این نقد بر این تصور استوار است که اخلاق کانتی غیرتاریخی، صوری و بی‌محتواست، لذا در موقعیت‌های انضمامی عمل از عا...
[ 14 ] - حقوق طبیعی از دیدگاه جان لاک و مرتضی مطهری
موضوع حقوق طبیعی از بحث‌های مهم و قدیمی در اندیشۀ متفکران و فیلسوفان بوده است. اولین سؤال این است که مفهوم و جایگاه حقوق طبیعی در نزد مطهری و جان لاک چیست؟ دیدگاه‌های این دو حکیم دربارۀ چهار موضوع مهم حقوق طبیعی (آزادی، عدالت، مالکیت، حقوق بشر) و اختلافات و اشتراکات آن‌ها چیست؟ در این مقاله تلاش شده است که مبانی این دو متفکر در زمینۀ حقوق طبیعی و حقوق بشر بررسی شود. همچنین در این مقاله به مبان...
[ 15 ] - گذار از خلیج ناپیمودنی میان قلمرو طبیعت و قلمرو اخلاق؛ معنا و نحوه‌ی تحقق آن در زیباشناسی کانت
کانت در نقد اول اصول متافیزیک طبیعت را و در نقد دوم اصول متافیزیک اخلاق را ترسیم کرد. چون این دو نوع اصول از هم متمایز بودند میان طبیعت و اخلاق گسستی پدید آمد که کانت از آن به خلیج یا مغاک تعبیر کرد و تأکید ورزید که ناپیمودنی است؛ یعنی اگر فقط نقدهای اول و دوم را لحاظ کنیم باید به ثنویت یا دوپارگیِ مطلقِ سوبژکتیویته گردن بنهیم. اما در نقد سوم این وظیفه را بر عهده میگیرد که امکان گذار میان این دو...
[ 16 ] - «معرفت‌شناسی» و «اخلاق شک گرایی» در نسبت با «صورت زندگی» از منظر ویتگنشتاینِ کاول
از منظر ِکاول نسبت میان «ارزش های اخلاقی» و «امرواقع»، از رهگذر معیارهای گرامریِ ویتگنشتاین، از یک طرف، عقلانیت پذیر نیستند و از طرف دیگر، این «ناتوانیِ» حل و فصل مسائل مربوط به وجود معیارهای گرامری اخلاقی، به هیچ‌وجه معقول نیست، ادعای دسترسی به عینیتِ صرف در مباحث اخلاقی هم از همین منظر، بی‌معناست و مفهوم نیست، چون امکانِ منطقی چنین موفقیتی فراهم نیست که بگوییم انسان از انجام آن ناتوان است یا توانا...
[ 17 ] - نقد مفهوم عقل در فلسفۀ هگل بر اساس مفاهیم میل و منفیت
بازتفسیر فلسفۀ هگل بر اساس میل و منفیت کار جدیدی است که سعی میکند فلسفۀ ایدهآلیستی را با رویکردی روانکاوانه و بر اساس سوژۀ فردی بازخوانی کند. از لابهلای اندیشۀ هگل، ایدۀ جذاب میل و ضرورتِ منفیت به عنوان ارکان اصلی خودآگاهی شکل میگیرد ولی به خاطر اصالتی که وی برای مقولات کل و جمع قائل است آن را نسبت به فرد جزئی چندان وفادارانه روایت نمیکند و این فضای خالی را برای تفسیرهای دیگر نزد مفسران باق...
نویسندگان همکار