محمد سعیدی مهر
دانشیار گروه فلسفه دانشگاه تربیت مدرس تهران
[ 1 ] - کارآمدی راه حل های فیلسوفان و متکلمان مسلمان در پاسخگویی به مسأله عملی شر
مسأله شر که به عنوان مسأله ای علیه وجود خداوند ادیان مطرح بوده است، هم از بعد نظری قابل طرح است هم از بعد عملی. در مسأله عملی شر، بعد عملی و کاربردی شرور درزندگی و تأثیر آنها بر ایمان انسانها مد نظر قرار می گیرد و این سوال پاسخ داده می شود که در مواقع رسیدن شرور، چطور ایمانمان را حفظ کنیم؟ در این مقاله، پس از شرح راه حل های فیلسوفان و متکلمان مسلمان به مسأله شر،کارآمدی راه حل های هریک بررسی شد...
[ 2 ] - اصول طبیعتشناسی ابنسینا
با تحلیل تعریف ابنسینا از طبیعت میتوان اصول کلی طبیعتشناسی سینوی را استنباط کرد. این اصول چهارگانه عبارت‌اند از: عاملیت طبیعت، مباشرت طبیعت، شیء طبیعی، و بالذات‌بودن تأثیرات طبیعت. این اصول هرچند در آثار ابنسینا، دارای توالی منظمی نیست، از ارکان تعریف طبیعت و تفسیر ابنسینا بر آن ارکان، قابل استنباط است. از مهمترین رهاوردهای پذیرش این اصول آن است که طبیعت عامل مباشر حرکت، سکون و تع...
[ 3 ] - صدق‌های منطقی غیرضروری از منظر زالتا
رأی سنتی درباره صدق‌های منطقی، آنها را ضروری می‌داند اما به ضروری بودن این صدق‌ها از منظرهای مختلف انتقادهایی وارد شده است. دیوید کاپلان و ادوارد زالتا با معرفی عملگرهایی منطقی مدعی‌اند که میتوان جملاتی ساخت که بنا بر تعریفِ متعارف صدق منطقی باشند، با این حال در همه جهان‌ها صادق نباشند. ویلیام هانسن مثال‌های زالتا را مبتنی بر پیش‌فرض‌هایی ناموجه می‌داند و به‌ویژه مفهوم اعتبار جهان بالفعل را تل...
[ 4 ] - مسئله وجود مجموع و فیلسوفان مسلمان (با تکیه بر آرای ابنسینا و ملاصدرا)
مفهوم مجموع، به عنوان گروهی از اشیایی که هیچ‌گونه ترکیب حقیقی میان آنها محقق نیست و از اجتماع آنان نیز هیئت و وضعی جدید حاصل نمی‌شود، یکی از عناصر بنیادین بخشی از مسائل فلسفی را تشکیل می‌دهد. به همین سبب نحوه وجود مجموع می‌تواند تأثیر مستقیمی بر مباحث مختلف فلسفی بگذارد. در این میان، گروهی از فیلسوفان مسلمان برای مجموع، وجودی حقیقی در نظر می‌گیرند و در مقابل عده‌ای نیز وجود مجموع را امری اعتبار...
[ 5 ] - تفاوت رویکرد ارسطو و ابن سینا در اثبات وجود خدا
مقایسه رویکرد ارسطو و ابن سینا در مسأله اثبات وجود خدا، تا اندازه زیادی روشنگر تفاوت مبنایی اندیشه مشایی ارسطویی و سینوی و همچنین، راه متفاوتی است که در جهان اسلام نسبت به مغرب زمین، در مسأله اثبات وجود خدا طی شده است. ارسطو در کتاب پری فیلوسوفیاس، به دو برهان «درجات کمال» و «غایت شناختی» اشاره کرده است، ولی استدلال اصلی او بر اثبات وجود خداوند، برهان حرکت است که در کتاب لاندای مابعدالطبیعه و...
[ 6 ] - تبیین و تحلیل تربیت اخلاقی از منظر زیبایی شناختی با تاکید بر آرای متفکران عمل گرایی
چکیده تربیت اخلاقی یکی از مهم ترین وجوه تربیت به شمار می آید. دیدگاه های بسیاری در این زمینه عمدتا بر پرورش جنبه عقلانی توجه کرده اند و کمتر به جنبه های دیگر پرداخته اند. دیویی در قرن بیستم با نگاهی متفاوت - زیبایی شناسانه - به امر تربیت اخلاقی پرداخت. بعد از او نیز مباحث فراوانی درباره این دیدگاه مطرح شد و پیروان عمل گرایی به بسط این دیدگاه مبادرت ورزیدند. در این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی به...
[ 7 ] - تحلیلی بر نظریة اشیاء ماینونگ
آلکسیوس ماینونگ یکی از فیلسوفان معاصر است که با نگرش خاص به مباحث وجودشناسی تأثیرات فراوانی را در بسیاری از فلسفه‌های مابعد خود و نیز مباحث منطق جدید بر جای گذاشته است. تفکرات او تا حد زیادی متأثر از سنت فلسفی یونان و نیز فلسفه‌های برنتانو و تواردوفسکی است. از جمله مباحث برجسته در فلسفة ماینونگ بررسی چیستی اشیاء صرف نظر از هستی آنها است. به گفتة او چیستی یک شی فراتر از هستی و نیستی آن است. ...
[ 8 ] - هستی شناسی رخدادها؛ تحلیلی بر استدلال دونالد دیویدسن
رخدادها اموریاند که واقع میشوند یا اتفاق می افتند. هر چند بحث فلسفی از رخدادها در متافیزیک معاصر بسیار برجستهتر از گذشته است، میتوان پیشینه این مسأله را در فلسفه قدیم در قالب بحث حرکت و سکون و نیز بحث از مقولات فعل و انفعال بازجست. پرسشهای مهم در باب رخدادها را میتوان در سه محور هستی رخدادها (به مثابۀ مقولۀ متافیزیکی مستقل)، چیستی رخدادها و معیار تمایز و اینهمانی آنها جای داد. دونالد دیو...
[ 9 ] - حل مشکل گناه ذاتی بر مبنای دو اصل «ایمان» و «لطف» در نظام فکری آگوستین
یکی از اساسی‌ترین مسائل آگوستین در طول حیات فکری‌اش، یافتن پاسخ این مسئله است که چه چیز وصول بشر به حکمت حقیقی و سعادت را این چنین دشوار و در مواردی غیر ممکن ساخته است. پاسخ وی را میتوان در یک کلمه خلاصه کرد: «گناه». به همین جهت او درصدد بر‌می‌آید تا با ارائة دو اصل بنیاد، ایمان و لطف، مشکل گناه را در بشر حل کند تا مسیر دستیابی به حقیقت را بر وی هموار سازد. اما باور او به «گناه ذاتی» که مبنایی...
[ 10 ] - نقد و بررسی اشکالات علامه طباطبایی بر برهان تضایف در اثبات اتحاد عاقل و معقول
برهان تضایف یکی از مهمترین براهینی است که ملاصدرا برای اثبات اتحاد میان عاقل و معقول اقامه کرده است. این برهان پس از ملاصدرا مورد مناقشة فراوانی قرار گرفت؛ برخی از حکما آن را پذیرفتند و برخی دیگر به چالش کشیدند. مرحوم علامه طباطبایی از آن دسته حکمایی است که برهان مذکور را تام ندانسته و بر آن اشکالات متعددی وارد کرده است و خود در بدایة الحکمة و نیز نهایة الحکمة برای اثبات اتحاد عاقل و معقول راه...
[ 11 ] - بررسی برهان علامه طباطبایی بر اتحاد عاقل و معقول
اثبات نظریۀ اتحاد عاقل و معقول و پاسخ به ایرادات ابن سینا بر این مسئله، از جمله ابتکارات و نوآوری‌های فلسفی صدرالمتألهین به‌شمار می‌رود. علامه طباطبایی با وجود انتقاداتی که بر یکی از براهین صدرالمتألهین دارد، خود اتحاد عاقل و معقول را می‌پذیرد و برای اثبات آن روش جدیدی را به‌کار می‌گیرد. در این مقاله علاوه‌بر بررسی انتقادی برهان علامه طباطبایی، از وجوه افتراق دیدگاه علامه و صدرالمتألهین در این ...
[ 12 ] - معیار تمایز معقولات سه‌گانه (تحلیل نقدهای استاد مطهری بر آرای صدرالمتألّهین و حاجی سبزواری)
مفاهیم کلی (معقولات) به سه دستة اولی، ثانی فلسفی و ثانی منطقی تقسیم میشوند. "صدرالمتألّهین"، انتزاع مفاهیم‌کلی از امور عینی و نیز نحوة وجود این مفاهیم در ذهن را ملاک تمایز معقولات قرار می‌دهد و "حاجی‌سبزواری"، معیار تمایز معقولات را در ذهنی یا عینی بودن ظرف عروض و اتصاف می‌داند. از طرفی، "مطهری" برمبنای نظریة وجود رابط و نفسی در دیدگاه صدرالمتألهین، معیار دیگری را مطرح می‌کند که ما از آن به معی...
[ 13 ] - بررسی و نقد نظریه حذف‌گرایی ماده‌باور
حذف‌گرایی ماده‌باور یکی از دیدگاه‌های مطرح در فلسفه ذهن است که بنا بر آن، روان‌شناسی عامیانه، به مثابه یک نظریه عرفی درباره رفتار انسان، نظریه‌ای کاذب است. یعنی، برخی یا تمام حالات ذهنی که روان‌شناسی عامیانه پیش می‌نهد، تحقق ندارند و از امری واقعی در عالم خارج حکایت نمی‌کنند. بنابراین، از نظر حذف‌گرایان، روان‌شناسی عامیانه باید کنار گذاشته شده و با روان‌شناسی علمی جایگزین شود. در این مقاله با ب...
[ 14 ] - نظریه چهاربعدگرایی لوئیس و مسئله تغییر
چهاربعدگرایی (در مقابل سهبعدگرایی)، دیدگاهی در متافیزیک معاصر است که به موجب آن، اشیای عادی، هویاتی چهاربعدیند که به واسطة داشتن اجزای زمانی متمایز در زمانهای مختلف بقا دارند. یکی از اشکال عمدة این نظریه، مشهور به نظریه کرمهای مکانی- زمانی که توسط دیوید لوئیس پیشنهاد شده است، مدلول اشیا را مجموع چهاربعدی اجزای زمانی می‌داند. لوئیس بر این عقیده است که چهاربعدگرایی، تنها راهحل قابل دفاع مسئله...
[ 15 ] - وجودشناسی دلایلِ انگیزشی عمل
در مباحث جاری دربارۀ دلایل عمل، یکی از سؤالات راجع به وجودشناسی دلایل است و این‌که دلایل چگونه چیزهایی هستند. اگر چه این بحث مستقیماً و صرفاً دربارۀ عمل اخلاقی نیست، مبنای بعضی بحث‌های دیگری است و لوازم مهمی برای نظریه اخلاقی دارد. یکی از دیدگاه‌ها در این باره امرِ‌واقع‌گرایی (factualism) است. طبق این دیدگاه، دلایلِ عمل از مقوله امرِ واقع (fact) هستند. در مقابل، کسانی به روان‌شناسی‌گرایی قائل هستند ...
[ 16 ] - گذر از سیاق بیناشخصی دلیل به درونی‌گرایی: نکاتی انتقادی
کیت مانه در مقالۀ «درونی‌گرایی دربارۀ دلیل: غم‌انگیز اما صادق؟» (2014) طرحی برای دفاع از درونی‌گرایی دربارۀ دلیلِ هنجاریِ عمل پیش می‌نهد. به نظر او، باید به سرشت بیناشخصی دلیل نظر کنیم تا در یابیم دلایل محدود به وضع روانشناختی فاعل هستند. با این وصف، دلایل آن ملاحظاتی هستند که فاعلِ آرمانی در فرایند دلیل‌آوریِ آرمانی با فاعل به آنها اشاره کند. ایدۀ مانه این است که اگر این شرط برقرار باشد، چالشی برا...
[ 17 ] - بازسازی استدلال خطای ادراکی برای اثبات نظریه وجود ذهنی با نظر به ادله نظریه داده های حسی
یکی از نظریه های مطرح در وجودشناسی فلسفه اسلامی نظریه وجود ذهنی است. فیلسوفان مسلمان دلایل متعددی بر له این نظریه ارائه داده اند که عمدتاً بر پایه ادراک معدومات شکل گرفته است. در مباحث فلسفه ادراک حسی معاصر، نظریه های متفاوتی در تفسیر ادراک حسی عرضه شده که از این میان نظریه «داده های حسی» شباهتهای قابل توجهی با نظریه وجود ذهنی دارد. پاره ای ادله ارائه شده بر له نظریه داده های حسی بر مسأله خطای ح...
نویسندگان همکار