محمد بهنام‌فر
دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران
[ 1 ] - آسیب‌شناسی توصیف فعل مرکب در کتاب‌های دستور زبان فارسی (تعریف و اصطلاحات)
توصیف و بررسی فعل مرکب، بخش گسترده‌ای از پژوهش‌های زبان‌پژوهان (دستورنویسان و زبان‌شناسان) را دربرگرفته است؛ ولی گویا همچنان این موضوع در ابهام است. به‌نظر می‌رسد یکی از عوامل این ابهام، روش به‌کاررفته در پژوهش‌هاست. ازاین‌رو زمینۀ اصلی این بررسی توصیفی-تحلیلی، آسیب‌های پدیدآمده در روش پژوهش دربارۀ فعل مرکب است که در پنج بخش «تعریف، اصطلاحات، مثال‌ها، ملاک‌ها و دلایل» از کتب دستور زبان پژوهیدنی...
[ 2 ] - نقد روانشناختی شخصیّت در رمان سالمرگی بر مبنای نظریّة کارن هورنای
رمان سالمرگی، نوشتة اصغر الهی، داستان‌نویس و روان‌پزشک ایرانی، روایت پریشان‌حالی و تعارض شخصیّت‌های آن است. الهی در پرداخت شخصیّت‌های این رمان، حالات روحی آنان همچون ترس، روان‌پریشی و حقارت را با شگردهای تازه‌ای چون خودواگویی روانی به تصویر می‌کشد. ما در این پژوهش برآنیم تا این رمان را با توجّه به نظریّة روانشناختی کارن هورنای بکاویم. در این پژوهش که به روش تحلیل محتوا صورت گرفته، شخصیّت‌ها و کارکر...
[ 3 ] - بررسی زمانمندی روایت در رمان سالمرگی بر اساس نظریّة ژرار ژنت
چکیده زمان در روایت یکی از مباحث مهمّ است که در دهه‌های أخیر مورد توجّه روایت‌شناسان مختلف قرار گرفته است. از این میان، نقش مهمّ ژرار ژنت، ساختارگرای فرانسوی، در تکوین نظریّة زمان روایی به عنوان یکی از مهمترین مؤلّفه‌های پیشبرد روایت داستانی، بسیار قابل توجّه است. ژنت نظریّة زمان در روایت خود را در سه محور نظم، تداوم و بسامد مطرح میکند. این پژوهش که به روش ساختارگرایانه انجام شده، نشان می‌دهد از می...
[ 4 ] - بررسی تطبیقی مفهوم خرد در اندرزهای دینکرد ششم و شاهنامه فردوسی
خرد در اندیشة ایرانی، شالودة جهان هستی است و جنبه‌های گوناگون زندگی مادی و معنوی انسان را در بر می‌گیرد. اندرزنامه‌های پهلوی، آیینة باورهای کهن زرتشتی هستند و خردگرایی در آنها نمود بارزی دارد؛ از آن جمله به کتاب ششم دینکرد، مهمترین پندنامه به زبان پهلوی، می‌توان اشاره کرد. در شاهنامة فردوسی نیز که میراث‌دار اندیشه‌ها و ذخایر اندرزی پیش از اسلام است؛ خرد یکی از مفاهیم بنیادی است و در نقش‌ها و ک...
[ 5 ] - رویکرد شناخت‌درمانی و بررسی دو تحریف شناختی (تعمیم مبالغه‌آمیز و نتیجه‌گیری شتابزده) مبتنی بر تمثیل‌های مثنوی مولوی
تضادها، ناسازگاری‌ها، اختلاف‌ها، تغییرها و تبدیل‌های سریع و پیاپی دنیای امروز، ممکن است انسان معاصر را به چالش‌های جدّی، بی‌امنیتی روانی و اجتماعی دچار کند؛ همچنین گاه تحریف باورها و شناخت‌های انسان به نوعی نارضایتمندی می‌انجامد. کسب مهارت‌های لازم برای تغییر نگرش‌های ناسازگارانه و سازگاری با خویشتن و جهان بیرون ازجمله راهکارهای ایمنی در برابر این چالش‌هاست. در روان‌درمانی به‌طورعام و در درمان‌ه...
[ 6 ] - نقد عقلانیت در مثنوی مولانا وکلیات اقبال لاهوری
اقبال لاهوری از خیل ارادتمندان به ساحت پیر رومی است که مستقیم و غیر مستقیم در تمام زمینهها تحت تأثیر افکار او بوده است. یکی از مهمترین مضامینی که هم در مثنوی و هم در آثار اقبال بازتاب چشمگیری دارد بحث نقد عقلانیت است که هر دو گاهی بالاترین تمجیدها و ستایشها را از عقل دارند و گاهی با تازیانهی انتقاد بر سرش میکوبند. این امر باعث شده است که برخی ناآگاهانه آنها را به عقل ستیزی متهم کنند، لذ...
[ 7 ] - تأملی در مضامین و شگردهای بلاغی غزلیات ولی دشت بیاضی
یکی از بزرگان و مفاخر استان خراسان جنوبی که تاکنون جایگاه ادبی او ناشناخته مانده، ولی دشت بیاضی است. بدین منظور به شیوه‌ی توصیفی و تحلیل محتوا به بررسی مضامین و زیبایی‌های لفظی و معنوی اشعار او پرداخته اند. نتایج تحقیق حاکی از آن است که غزل ولی دشت بیاضی غزلی شیوا و دل نشین در موضوع عشق مجازی است و ویژگی‌های مکتب وقوع را دارد. شعرش پر از سوز و گداز است، حالات مختلف عشق را به زیبایی و شیوایی و ب...
[ 8 ] - پیوندهای معنایی آیۀ الست و اعیان ثابته در مثنوی مولانا
آیۀ 172 سورۀ اعراف را برخی عارفان مسلمان با اعیان ثابته، که از اصطلاحات نظام فکری ابنعربی است، درپیوندیافتهاند. این پژوهش بر آن است تا پاسخی برای این پرسش بجوید که مولانا آنگاه که در مثنوی به آیۀ الست استناد میکند، چه پیوندهای معنایی میان این آیه و اعیان ثابته ردیابی و رصد کردهاست؟ بنابراین ضمن تعریف اعیان ثابته و برخی موضوعات فرعی وابسته بدان، بیتهایی از مثنوی مولانا که پیوندهای معنایی ...
[ 9 ] - عنوانشناسی تطبیقی نامسرودههای دو مجموعه «زمستان» اخوان و «المجد للأطفال و الزیتون» البیاتی از منظر مکتب رمانتیسم
مهدی اخوانثالث در ادبیات معاصر فارسی و عبدالوهاب البیاتی در ادب معاصر عربی ازجمله شاعرانی هستند که حضور مؤلفههای رمانتیسم در عنوان و متن شعرشان چشمگیر است. این جستار بر عنوانشناسی تطبیقی شعر در دو حوزه زبانی-ادبی فارسی و عربی و تبیین پیوند عنوان (به‌مثابه عنصر شاخص پیرامتنی) با عناصر درونمتنی و برونمتنیِ مؤثر بر انتخاب عنوان سروده‌ها متمرکز است و مؤلفههای رمانتیسم در نامسرودههای نخستین م...
[ 10 ] - نگاه زیبایی‌شناسانه به مرگ و زندگی در نقاب فاطمه الزهرا(س) در «از شرابه‌های روسری مادرم»
کتاب «از شرابه‌های روسری مادرم» اثری شاخص از سیدحسن حسینی (1335-1383) در زمینۀ ادبیّات آیینی است. حسینی در این کتاب با نگاهی نو در قالب شعر سپید، بر نقش الگویی زندگی و شهادت حضرت زهرا (س) در طی تاریخ تأکید کردهاست. در این مقاله سعی شده‌است که به شیوۀ تحلیل محتوا، نشان داده شود که کدام ویژگی‌های ساختاری این اثر به نوشدن این نگاه کمک کردهاست و از خلال آن ضمن تبیین محتوای اثر، زیبایی‌های ادبی آن ...
[ 11 ] - تأملی در تمامی یا ناتمامی مثنوی مولوی.
مثنوی شریف مولوی یکیاز رازآمیزترین آثار عرفانی- ادبی برجای مانده از بشریت است که قرنهاست ذهن، فکر و روح مشتاقان را به خود مشغول ساخته و هنوز کسی نتوانسته است آنچنان که باید به ژرفنایایناقیانوس بیکران دست یازد . یکی ازاسرار ایناثر گرانقدر، بحث تمامی یا ناتمامیآن در حیات مولاناست. عدهای بر این باورند که کهولت سن، بیماری و رحلت مولانا موجب شد تا مثنوی، خاصه، آخرین قصهی آن؛ یعنی ق...
[ 12 ] - بررسی سمبولیسم عرفانی و اجتماعی در اشعار تقی پورنامداریان
پورنامداریان از منتقدان و پژوهشگران برجستة جامعة ادبی کشور به حساب می‌آید که جنبة شاعری وی کمتر مورد توجه واقع شده است. وی تحت تأثیر افکار نیما و پیروان او، همچنین مطالعات و پژوهش‌های خود در زمینة عرفان و داستان‌های رمزی آن، در اشعارش گرایش خاصی به بیان رمزی و سمبولیک دارد. بسیاری از این رمزها و نمادها را می‌توان در دو حوزة غالب عرفانی و اجتماعی یا حماسی جای داد. با توجه به همین مطلب، این جستار...
[ 13 ] - تطبیق غزلی از مولانا با غزلی از سنایی براساس مؤلفههای مکتب سوررئالیسم
سرچشمۀ بسیاری از اصول و روش‌های فکری و ادبی مولانا را باید در شعر سنایی جست؛ وجود برخی مؤلفههای سوررئالیستی در اشعار مولانا نیز می‌تواند از جملۀ این تأثیرپذیری‌ها باشد و می‌توان گفت که اندیشه‌های سوررئالیستی یا شبه سوررئالیستی، در اشعار هر دو شاعر، البته با شدت و ضعف، وجود دارد. در پژوهش حاضر، با روش توصیفی- تحلیلی، دو غزل سوررئالیستی از سنایی و مولانا بررسی و وجوه اشتراک و افتراق آن دو د...
[ 14 ] - خویشکاری‌های موجود در داستان‌های قرآن برمبنای دیدگاه پراپ
قصه‌پردازی را می‌توان نخستین هنر آدمی درعرصه‌ی کلام دانست. قرآن کریم نیزبرای پند وراهنمایی بشر از بیان قصه استفاده نموده وزندگی بسیاری از پیامبران را درقالب قصه آورده‌است. پژوهش حاضر ضمن بررسی خویشکاری‌ها درمتن داستان‌های قرآن برمبنای دیدگاه پراپ (1982) تلاش دارد به این سؤالات پاسخ دهدکه: آیا هر سی‌و‌یک خویشکاری پراپ را می‌توان در داستان‌های قرآن یافت؟ آیا با توجه به خویشکاری‌های یافته‌شده می‌ت...
[ 15 ] - ریشه یابی معرفت در خاطره ازلی الست و همانندی آن با نظریّه یادکرد افلاطون با تأکید بر مثنوی مولانا
چکیده عارفان مسلمان سرچشمههای معرفت را در میثاق الست میجویند. مولانا بیتردید یکی از سرآمدان این ریشهیابی است. در این نوشته با طرح موضوع ریشهیابی معرفت در ماجرای الست و همانندی آن با نظریّه یادکرد(anamnesis) افلاطون، به شیوه تحلیلی، دیدگاه مولانا در مثنوی را بازکاویدهایم. بر بنیاد این دیدگاه کسانی که در ماجرای الست و پیش از تعیّن وجودی از معرفت اجمالی شهودی بهرهور شدند، هرچند ...
[ 16 ] - داستان دقوقی از منظر ادبیات شگرف
ادبیات وهمناک یکی از انواع ادبی است که اگر در آثار ادبی فارسی، جستجو شود، نمونه‌هایی عالی از این نوع ادبی و زیرشاخه‌های آن یافت‌می‌شود. از جمله ویژگی‌های بارز داستان‌های وهمناک، وجود رویداد‌هایی خارق‌العاده در آن‌هاست که خواننده در واقعی یا غیرواقعی بودن آنها دچار تردید می‌شود. داستان دقوقی که در دفتر سوم مثنوی آمده، یکی از داستان-هایی است که بسیاری از مؤلفههای ادبیات وهمناک در آن وجود دارد. ...
[ 17 ] - تأملی در مضامین و شگردهای بلاغی غزلیات ولی دشت بیاضی
یکی از بزرگان و مفاخر استان خراسان جنوبی که تاکنون جایگاه ادبی او ناشناخته مانده، ولی دشت بیاضی است. بدین منظور به شیوه‌ی توصیفی و تحلیل محتوا به بررسی مضامین و زیبایی‌های لفظی و معنوی اشعار او پرداخته اند. نتایج تحقیق حاکی از آن است که غزل ولی دشت بیاضی غزلی شیوا و دل نشین در موضوع عشق مجازی است و ویژگی‌های مکتب وقوع را دارد. شعرش پر از سوز و گداز است، حالات مختلف عشق را به زیبایی و شیوایی و ب...
[ 18 ] - بررسی تطبیقی مفهوم بخت و کنش در اندرزهای دینکرد ششم و شاهنامه فردوسی
بخت و کنش(تقدیر و کوشش) و جایگاه آنها در زندگی دنیایی و مینوی انسان، مبحثی مهم در کتاب‌ها و اندرزنامه‌های پهلوی بویژه دینکرد ششم است. این پندنامه که ششمین کتاب از مجموعه نه جلدی دینکرد به شمار می‌آید، مفصل‌ترین اندرزنامه پهلوی است که احتمالا بخش‌هایی از آن به شکل مکتوب و بخش‌هایی هم به طور شفاهی در دسترس بوده و در قرن سوم هجری بازنویسی شده است. در شاهنامه فردوسی نیز که چکیده فرهنگ ایران باستان...
[ 19 ] - تحلیل بازتاب ایهام تناسب و حوزه‌های معنایی آن در مثنوی
هدف از این پژوهش، بررسی کاربرد آرایة ایهام تناسب و تحلیل عناصر سازندة این صنعت در مثنوی مولاناست. نتایج این تحقیق که به شیوة تحلیل محتوا صورت گرفته‌است، نشان می‌دهد مولوی علی‌رغم اینکه در سرایش مثنوی به صورت ارتجالی عمل کردهاست و در مجالس خود تحت تأثیر جرّ جرار کلام و تداعی معانی و افکار قرار داشته، اما دانش و آگاهی او نسبت به برخی از علوم باعث شده‌است تا ظرافت و دقت‌های خاصی ...
[ 20 ] - تحلیل سبکی لایۀ نحوی منظومۀ ازهر و مزهر نزاری قهستانی
در این مقاله، پس از شرح مختصری دربارۀ نزاری قهستانی و منظومۀ ازهر و مزهر وی، مقوله‌هایی تحت عنوان سبک، سبک‌شناسی و سبک‌شناسی لایه‌ای تعریف شده است. سپس بر مبنای فرمول کوکران، از این منظومه نمونه‌گیری شد و بر اساس روش‌های آماری، مؤلّفه‌هایی چون ترتیب اجزای جمله‌ها، سبک و ساختمان جمله‌ها، طول جمله‌ها، وجهیّت، نقش معنایی جملات و صدای دستوری بررسی گردید. نتای...
[ 21 ] - مقایسۀ اندیشه های متافیزیکی مولوی ولوبسانگ رامپا بر اساس ایدۀ جهان هولوگرافیک
ایدۀ جهان هولوگرافیک در قرن بیستم توسط بوهم (1930)، فیزیک‌دان دانشگاه لندن و پریبرام از دانشگاه استنفورد مطرح شد. مولوی، شاعر متفکّری که همواره راه حل‌های تازه برای زندگی بشر داشته، اندیشه‌هایی را مطرح کرده است که بسیاری ازآن‌ها در بستر علم امروز؛ از جمله با این ایدۀ علمی به ظهور رسیده است. همچنین لوبسانگ رامپا یک راهب تبّتی شناخته شده و لاما و پزشک بوده که با تبیین مسائل پیچیدۀ متافیزیکی به زبان...
نویسندگان همکار