محمدصادق بصیری

دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر، کرمان، ایران

[ 1 ] - «ترکیب» و «اشتقاق» در دستور زبان فارسی و عربی

برای واژهسازی، راههای متعدّدی وجود دارد، امّا ادیبان و زبانشناسان، «ترکیب» و «اشتقاق» را از اصلیترین فرایندهای ساخت واژه برشمردهاند. از این رو، زبان فارسی به دلیل اینکه از خانوادۀ زبانهای «هندواروپایی» است و در این خانواده، فرآیند واژهسازی عمدتاً از طریق «ترکیب» صورت می گیرد، در زمرۀ «زبانهای ترکیبی» قرار گرفته و در مقابل، زبان عربی، همنژاد با زبانهای «سامی» است که به دلیل اهمّیّت «اشتقاق»...

[ 2 ] - التزامی نو در شعر میرزا کاظم طبیب یزدی

میرزا کاظم طبیب یزدی شاعر و طبیب برجسته امّا گمنام عصر قاجار از خاندان حکیمان کرمان و منسوب به شجرۀ ناظم‌الأطباء کرمانی است. دیوان شعر ایشان در قالب نسخـۀ خطّی منحصربه‌فردی در میان فرزندان و نوادگان وی به یادگار مانده است. در غزلیّات میرزا کاظم التزام ویژهای به چشم میخورد که به نظر میرسد باید خود او را مبدع این نوع التزام دانست. التزام، اعنات یا لزوم ما‌لایلزم صنعتی از صنایع بدیع لفظی است که د...

[ 3 ] - نشانه‌شناسی تخیل و استعاره در داستان «نشانی» احمدرضا احمدی

این مقاله قصد دارد تا با تحلیل نشانه‌‌ها در داستان «نشانی» احمدرضا احمدی، به واکاوی عناصر تخیل و استعاره بپردازد. احمدی از شاعران و نویسندگان دهة چهل ایران است. او همزمان با شاعری در زمینة ادبیات کودک فعالیت خود را آغاز کرد. اولین کتاب کودک او در سال 1348 نوشته شد و تا امروز هم به نوشتن ادامه می‌دهد. آثار او در زمینة ادبیات کودک از فضایی متفاوت سخن می‌گوید. مطالعة آثار احمدرضا احمدی نشانی‌هایی ...

[ 4 ] - بررسی سرعتِ روایت در حکایت‌های گلستان سعدی بر اساس نظریّۀ ژنت

حکایتهای گلستان سعدی، از جملۀ موفّقترین حکایات ادبیّات کهن فارسی هستند. در این پژوهش که با هدف نمایاندن یکی از ارزش‌های گلستان سعدی صورت پذیرفته، مسئلۀ «سرعتِ روایت» به عنوان عاملی مؤثّر در شهرت و ماندگاری حکایتهای این اثر مورد بررسی قرار گرفته است. بررسی سرعت روایت برای آن است که نشان داده شود در یک اثر ادبی، کنشها و رویدادها در طول چه مدّتی از زمان رخ داده و در سنجشِ هر یک از برهه‌های زمانی ...

[ 5 ] - تحقیقی در احوال شمس کاشی و شهنامه چنگیزی

شمسالدین کاشانی سراینده شهنامهچنگیزی یا همان تاریخ منظوم مغول از شعرای قرن هشتم هجری است. اطلاع ما از احوال و آثار احتمالیِ او بسیار اندک است. آنچه روشن است حضور او در دربار غازانخان ،(694-703ه.ق) و سلطانمحمد خدابنده، الجایتو، (703-716 ه.ق) است. شمس کاشی شهنامه چنگیزی را که به نظم شده بخشی از جامعالتواریخ است به پیشنهاد غازانخان و تایید و حمایت خواجه رشید فضلالله همدانی (645-718 ه.ق) به ...

[ 6 ] - استعمار ستیزی در اشعار ملک‌الشعراء بهار و جمیل صدقی الزهاوی

در این گفتار به بررسی دیدگاههای ملک الشعراء بهار (متوفّای1330ش) و جمیل صدقی الزهاوی (متوفّای 1932م) در باب استعمار ستیزی در اشعار آنها پرداخته میشود. با توجّه به این که دو شاعر در یک زمان زندگی میکردهاند، اشتراک های زیادی میان افکار آنها دیده میشود. روابط متقابل میان ملل عالم به خصوص ملل همجوار، از دیرباز مرسوم و متداول بوده است. در این میان رابطهی فرهنگی و ادبی ملّت ایران و عراق در طول تار...

[ 7 ] - تحلیل حکایت‌های گلستان و بوستان بر اساس نظریة تودوروف

حکایت‌‌پردازی در آثار سعدی جایگاه ویژه‌ای دارد؛ به همین سبب معرفی و تحلیل گونه‌های حکایت‌های گلستان و بوستان سعدی، هدف اصلی این پژوهش است. بررسی حکایت‌های این دو اثر برپایة دیدگاه تزوتان تودوروف از منظر نوع‌شناسی، هم‌چنین شناخت و معرفی قواعد و قوانین حاکم بر ساخت این حکایات، هدف دیگر این جستار است. این بررسی نشان می‌دهد به سبب وجود ویژگی‌هایی، بیشتر حکایت‌های این دو اثر با نظریۀ روایتی تودوروف ...

[ 8 ] - بررسی محتوا و ساختار «ترسّل اسفزاری»

یکی از بزرگان دوره تیموری معین‌الدّین محمّد‌ زمجی اسفزاری هروی، منشی، شاعر، خوشنویس و مورّخ مشهور است، که از او آثاری برجسته به جا مانده است. از تألیفات این نویسنده دوره تیموری تنها کتاب روضات الجنات فی اوصاف مدینه هرات به چاپ رسیده و سایر آثار او در غبار زمان به دست فراموشی سپرده شده است. از آثار شایان توجه او «ترسّل» است. این اثر مشتمل برمقدمه، چهار منشأ و یک خاتمه است و از جمله آثاری است که از ه...

[ 9 ] - جادوی اندیشه و زبان ادبی رودکی

این مقاله در مقدمه به این موضوع می پردازد که مهمترین ابزار بشر برای رسیدن به حقیقت و زیبایی، زبان و اندیشه است و زبان علاوه بر اینکه وسیله ارتباطی است، ابزار تفکر منطقی نیز هست. اما زبان ادبی که در نزد رودکی به کمال وجود دارد، مهمترین ظرفیت بروز و عینی کردن مفاهیم ذهنی با استفاده از اصول زیبایی شناختی است. سؤال اصلی این مقاله آن است که رودکی چگونه و از چه راههایی زبان و اندیشه را به هم پیوند زد...

[ 10 ] - تحلیل برشتی از داستان

برتولد برشت از نظریه‌پردازان تئاتر است. او تئاترش را نقطه مقابل تئاتر ارسطویی می‌داند. او با معرفی تئاترش به نام تئاتر حماسی به فکر ایجاد اختلال در پذیرش رضامندانه جهان از سوی تماشاگران بود و بدین‌سبب از تمهیداتی برای رسیدن بدین مقصود استفاده کرد که فاصله‌گذاری نام دارد. او با خلق شخصیت‌های شگفت‌انگیز مانع هم‌ذات‌پنداری مخاطب با بازیگر می‌شود. اگرچه نظریه او مربوط به نمایش‌نامه است، می‌توان در ...

[ 11 ] - آفات زبان از نظر لفظ و معنا در مثنوی مولوی و احیاءعلوم الدّین غزالی

روش‌های بیان مقاصد گوناگون است. برخی از افراد روش مستقیم را بر می‌گزینند؛ یعنی زبان رسمی و غیر ادبی را ترجیح می‌دهندکه در این حالت جملات به صورت خبری و یا انشایی خواهد بود. امّا گروهی دیگر از زبان غیرمستقیم استفاده می‌کنند، زیرا آنها این نوع بیان را تأثیرگذارتر می‌دانند. از جمله مباحث مهم و قابل توجّه، بحث جرایم وآفات زبان است. زیرا بیش از آن اندازه که نعمت بیان و زبان مفید و ارزشمند است، جرایم و...

[ 12 ] - عناصر بینامتنیت در روایات پیکارسک و مقامات

بینامتنیت یکی از کاربردی‌‌ترین نظریه‌‌ها در حوزۀ ادبیات تطبیقی است؛ زیرا مانند ادبیات تطبیقی، به تأثیرگذاری‌‌ها می‌‌پردازد و نظریه‌‌پردازان آن بر این اعتقادند که هر متنی، حاصل جذب و تغییر شکل متنی دیگر است. فن مقامه از نظر تکنیک داستان‌‌نویسی، بر ادبیات اروپا تأثیری گسترده و بازتابی گوناگون داشته‌‌است و از نظر فنی و سرشت واقع‌‌گرایانه، الهام‌‌بخش روایات پیکارسک بوده‌‌است. البته گروهی از منتقدان...

[ 13 ] - « بررسی تطبیقی رمان حاجی بابای اصفهانی جیمز موریه و یکی بود یکی نبودجمالزاده ، با تکیه برشرق شناسی ادوارد سعید»

مقالۀ حاضر به بررسی تطبیقی رمان «حاجی بابای اصفهانی» ومجموعۀ «یکی بود یکی نبود» با تکیه بر دیدگاه های ادوارد سعید که شامل گفتمان های مرکز مدارانۀ شرق شناسی وتقابل های استعاری آن است، می پردازد. رمان «حاجی بابای اصفهانی» و مجموعۀ «یکی بود یکی نبود» با تأسی از گفتمان های یک سویه و مرکز مدارانۀ شرق شناسی، توصیفی به ظاهر واقعی از پدیده های اجتماعی، سیاسی، فرهنگی ارائه می دهند و با نادیده گرفتن نقاط...

[ 14 ] - نقد غزلی از مولانا براساس نظریۀ نقد خیال ژیلبر دوران

نقد دنیای خیال نوعی نقد مضمونی است و در قرن نوزدهم میلادی، توسّط گاستون باشلار به صورت مدوّن و قانون‌مند به جامعۀ ادبیّات فرانسه و پس از آن اروپا ارائه شد؛ بعد از وی، شاگردان مکتب او؛ یعنی ژان‌پیر ریشارد، ژان بورگوس و ژیلبر دوران به تکمیل این نظریه پرداختند. این مقاله با هدف دست‌یابی به نگاه مولانا به جهان اطراف خود و با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی و همچنین، بهره‌گیری از نظریۀ نقد تخیّلی ژیلبر د...

[ 15 ] - برجستگی‌های زبانی و زیبایی‌شناسی شعر انقلاب اسلامی

با گذشت چهار دهه از انقلاب اسلامی باشکوه ایران و رشد و بالندگی شعر انقلاب اسلامی، تاکنون این نوع شعر به شکل همه‌جانبه و علمی بررسی نشده است و پژوهش‌ها بیشتر جنبة معناگرایانه و محتوامحور داشته است؛ اما نگارندگان این مقاله می‌کوشند ساختار زبانی شعر انقلاب اسلامی و چگونگی پیوند قالب‌های شعری با موضوع انقلاب اسلامی را بررسی کنند. روش این پژوهش، کتابخانه‌ای و سندکاوی است و داده‌ها به صورت توصیفی‌تحل...

[ 16 ] - تأثیرگفتمان انقلاب اسلامی در ساخت و محتوای اشعار قیصرامین پور

شعر مقاومت یا پایداری یکی از شاخه‌ها و جریان‌های شعری در‌ ایران است. در جریان انقلاب اسلامی ‌ایران و جنگ تحمیلی، شاعران بسیاری در این عرصه شعر سرودند و ماندگار شدند که یکی از ‌این شاعران ماندگار، قیصر امین‌پور است. او در سال‌های اول انقلاب اسلامی به حوزۀ هنری سازمان تبلیغات اسلامی پیوست و از گفتمان انقلاب اسلامی تأثیر پذیرفت. امین‌پور با کتاب تنفس صبح نام خود را در شعر انقلاب و جنگ ماندگار کرد....

[ 17 ] - الفتی ساوجی و آثار او

الفتی بن حسین حسینی ساوجی، شاعر شیعه مذهب دربار عبدالله قطب شاه، هفتمین پادشاه سلسلۀ قطب شاهیان، است که که در فاصلۀ سال‌های 924ق تا 1098ق بر نواحی دکن، گلکنده و حیدرآباد فرمان روایی کرده اند. از زندگی الفتی ساوجی، اطلاع چندانی در دست نیست. اطلاعات اندک درباره زندگی الفتی و وجود شاعران بسیاری از شاعران که در دربارهای هند، الفتی تخلّص می کرده اند، باعث شده که برخی تذکره ها به اشتباه از او با عنوان...