علیرضا شعبانلو
استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران
[ 1 ] - تاریخچه قصاید مصنوع فارسی و معرّفی دو قصیده مصنوع ناشناخته از دو شاعر گمنام
قصاید مصنوع که بیشتر در آنها قواعد عروض و قافیه و صنایع شعری طرح میشود، یکی از شیوه‌های ارائه ادب تعلیمی است که سرایندگان آنها در سایه عرض هنر، به آموزش هنرهای ادبی نیز توجه کرده‌اند. در پژوهش‌های محقّقین تا کنون تعریفی دقیق از قصیده مصنوع و انواع آن داده نشده و اغلب، این نام را هم بر منظومه‌های وزنیّه، هم بر بدیعیّه‌ها و هم بر قصاید مُوَشَّح نهاده‌اند. در این مقاله ضمن تعریف قصیده مصنوع و تفکیک انوا...
[ 2 ] - تحلیل عناصر آشوب ازلی
اساطیر از دیدگاهی، روایت‌هایی مقدّس دربارة مبدأ و مقصد جهان و توجیه امور مهم هستی‌اند. در اساطیر ملل با آنکه دیدگاه‌های ظاهراً متفاوتی دربارة چگونگی و مبدأ و مادّة آفرینش وجود دارد امّا این دیدگاه‌ها در ژرف‌ساخت، بسیار مشابه و حتی یکسان‌اند. این داستان‌ها بر مبنای الگویی کهن پرداخته شده‌اند؛ بدین گونه که قبل از آفرینش، فقط آشوب و نابسامانی است و دیگر هیچ. از دلِ این آشوب، نخستین موجود پیدا میشود و ...
[ 3 ] - تحلیل اندیشه ها و اندرزهای اخلاقی گرشاسب‌نامة اسدی در موضوع سیاست مُدُن
گرشاسبنامه را همگان کتابی افسانهای و حماسی دانستهاند و بیشتر تحقیقات دربارة این زمینههاست اما ظرفیتهای این کتاب در بخش تعلیم آداب و رسوم شاهی و اخلاق نیک و بهخصوص اندرزهای بخش راه و روش کشورداری خطاب به شاه و آیین خدمتگزاری خطاب به مردم در آن پربسامد است. اینکه چرا اسدی در این داستان اسطورهای و افسانهای حماسی این همه اندرز و مباحث اخلاقی را گنجانده است، سؤالبرانگیز است. هدف این پژو...
[ 4 ] - نقد کتاب بلاغت 1 (معانی)
علم معانی به بررسی روشهای کاربرد مؤثر زبان می‌پردازد و بلاغیون می‌کوشند تا با استخراج اصول مؤثر سخن گفتن، فن سخنوری را به دیگران بیاموزند و رمز و راز سخن بلیغ را دریابند. بنای کتب بلاغی فارسی دری، بر ترجمة کتب بلاغی عربی با درج چند نمونه فارسی نهاده شده‌است و از دیر باز به نقل همان چند مثال مکرّر و مستعمل گذشتگان اکتفا گردیده‌است که نشان از عدم درک و فهم درست مؤلفان از بلاغت است. در این مقاله کت...
[ 5 ] - آوا و معنا در شاهنامه
میان صوت و معنی و نحوة به‌کارگیری واج‌ها در القای مفاهیم، رابطة تنگاتنگی وجود دارد. سخنوران در انتخاب واژگان، ناخواسته تحت تأثیر عواطف خود قرار می‌گیرند و واژگانی را به‌کار می‌برند که واج‌های آنها بیانگر عواطف و احساسات گوینده است؛ یعنی واژگان علاوه بر انتقال معنا به انتقال عواطف و احساسات نیز می‌پردازند. ساختار آوایی کلمه علاوه بر نقش معنایی خویش از رهگذر مجموعة اصوات، به طور غیر مستقیم، مفهو...
[ 6 ] - تحلیل اندیشه ها و اندرزهای اخلاقی گرشاسب‌نامة اسدی در موضوع سیاست مُدُن
گرشاسبنامه را همگان کتابی افسانهای و حماسی دانستهاند و بیشتر تحقیقات دربارة این زمینههاست اما ظرفیتهای این کتاب در بخش تعلیم آداب و رسوم شاهی و اخلاق نیک و بهخصوص اندرزهای بخش راه و روش کشورداری خطاب به شاه و آیین خدمتگزاری خطاب به مردم در آن پربسامد است. اینکه چرا اسدی در این داستان اسطورهای و افسانهای حماسی این همه اندرز و مباحث اخلاقی را گنجانده است، سؤالبرانگیز است. هدف این پژو...
[ 7 ] - واکاوی کاربرد معانی حرف اضافة «از» تا پایان قرن ششم (مطالعة موردی در چهارکتاب: تاریخ بلعمی، تاریخ بیهقی، قابوس‌نامه و جامع‌‌الحکمتین)
شناخت معانی حروف اضافه ازجمله «از» بهدلیل نقش تعیینکنندهای که در القای مقصود دارد، ضروری است. بهمنظور شناخت بیشتر «از»، با رویکرد سبک‌شناسی زبانی در سطح لغوی و با اتخاذ روش توصیفی– تحلیلی کاربرد بیستونه معنی «از» در تاریخ بلعمی، تاریخ بیهقی، قابوس‌نامه و جامع‌‌الحکمتین مربوطبه دورة اوّل و دوم نثر فارسی پژوهش شده‌است. هدف این تحقیق تسهیل درک مفاهیم متون این دو دوره، یافتن اشتراک، افتراق...
[ 8 ] - مقایسة معانی حرف اضافة «به» در تاریخ بلعمی با حرف جر «باء» در زبان عربی
فارسی زبانان تا چند قرن اخیر توجّه زیادی به نگارش دستور زبان فارسی به‌ویژه در زمینة حروف اضافه و معادل بودن معنای آن با حروف جر زبان عربی نداشتند. به علّت نقش مهمّ این حروف در انتقال معانی مخصوصاً در متون ادبیات کهن فارسی و تفسیری ترجمه‌شده، پژوهشگران با دشواری‌های فراوانی مواجه‌شده‌اند. در زمینة تطبیق معانی حرف اضافة «به» با حرف جرّ «باء»، تحقیق چشمگیری انجام‌نشده‌است. این مقاله به بررسی تطبیقیِ حرف...
[ 9 ] - واسازی ساختار مرحلة آغازین داستان آفرینش براساس نقش دوگانه ها (تطبیق متون قرآن، تورات، بندهش و گزیده های زادسپرم)
«دوگانهها» در انتقال معنای روایات همواره نقشی اساسی دارند و معنا از طریق ساختار این «دوگانهها» و تعاملاتشان ایجاد و منتقل میشود. برخی ساختارگرایان بر این باورند که همة روایات بر پایة ساختاری ثابت از «دوگانهها» استوار هستند. این پژوهش، روایات مربوط به «آفرینش» در متون بندهش، زادسپرم، قرآن و تورات را بر اساس نقش دوگانهها انطباق داده تا از این طریق ساختار بنیادین آن را مشخص کند. با این هدف، ...
نویسندگان همکار