معصومه نعمتی قزوینی
استادیار گروه زبان و ادبیّات عربی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران
[ 1 ] - کاربرد شخصیت های دینی در شعر نازک الملائکه و طاهره صفارزاده بر اساس روش تعامل شاعران با شخصیت
در سال‌های اخیر به کارگیری شخصیت‌ها و مضامین دینی در شعر ادیبان مسلمان نمود بارزی داشته است. شاعران معاصر فارسی و عربی نیز در جهت استفاده از این شخصیت ها در اشعار خود اهتمام ورزیده‌اند. پژوهش حاضر با روش توصیفی‌تحلیلی به تحلیل شخصیت‌های دینی به کاررفته در اشعار دو شاعر معاصر فارسی و عربی یعنی نازک الملائکه و طاهره صفارزاده پرداخته است. در این پژوهش ضمن معرفی دو مرحله‌ی نقل و ثبت شخصیت (التعبیر...
[ 2 ] - سیر تحول سوررئالیسم در آثار زکریا تامر براساس مطالعه‌ی موردی سه مجوعه‌ی (صهیل الجواد الأبیض، ربیع فی الرماد و الرعد)
سوررئالیسم مکتبی هنری- ادبی است که در اوایل قرن بیستم در فرانسه ظهور کرد و هدف داعیان آن رسیدن به «واقعیت برتر» بود. رؤیا، نگارش خودکار، دیوانگی، طنز، اروتیسم، امر شگفت و جادو، اشیای سوررئالیستی و تصادف عینی از وسایل عمل سوررئالیست‌هاست. زکریا تامر، داستاننویس معاصر سوری، از جمله نویسندگان عربی است که مطالعة آثارش، نشاندهندة تأثیر وی از چنین نگرشی در گزینش سوژه‌ها و فضاهای داستانی بوده است...
[ 3 ] - فراخوانی میراث اسطوره‌ای در اشعار نازک الملائکه و طاهره صفارزاده
فراخوانی میراث در شعر معاصر عربی پدیده‌ای نوظهور است که مورد توجه شاعران بسیاری قرار گرفته، و نظریه‌پردازانی مثل علی عشری زاید و احسان عباس به تبیین اصول و عوامل بکارگیری آن پرداخته‌اند. فراخوانی هنری است که شاعر معاصر به واسطه آن اهداف خود را بیان می‌نماید و تجربه‌های جدید شعری خویش را بازگو می‌کند. این پژوهش بر آن است از میان میراث‌های بکاررفته در اشعار دو شاعر معاصر فارسی و...
[ 4 ] - رویکرد استعمارستیزی در اشعار حافظ ابراهیم و میرزاده عشقی
رقابت دولت استعمارگر بریتانیا با آغاز قرن نوزدهم در ایران و اواخر آن در مصر آغاز شد. این رویداد که با هدف غارت ثروت ملی دو کشور بود، بازتابی وسیع در ادبیات داشت. در این پژوهش دیدگاه‌های میرزاده عشقی و حافظ ابراهیم در باب استعمارستیزی به صورت مقایسه‌ای مورد بررسی قرار گرفته است. با توجه به اینکه هر دو شاعر در دوره زمانی تقریباً هم‌سانی می‌زیسته‌‌‌‌اند، اشتراکات زیادی میان افکار ...
[ 5 ] - روابط بینامتنی اشعار ابن زیدون با قرآن کریم
به طور کلی هر انسانی در فرایند عقلانی، فکری و حتی عاطفی خود از افکار، ایده‌ها و مکاتب مختلف تأثیر می‌پذیرد. "بینامتنی" نظریه‌ای است که با ورودش به حوزه نقد ادبی، باعث ایجاد تحولی شگرف در این زمینه گشت. بر اساس این نظریه، هر متنی، آگاه یا ناخودآگاه، زایش و بازخوانشی از دیگر متون پیش از خود یا معاصر با خود است. بنا بر این نظریه، بسیاری از متون عربی را می‌بینیم که هر کدام در انواع و اشکال مختلف، ب...
[ 7 ] - التّرادف وقیمته الدلالیة فی لغة نهج البلاغة
None
[ 8 ] - دراسة رثاء الحسین (ع) فی أشعار الإمام السجاد (ع)
None
[ 9 ] - بررسی سنجشی مضامین سیاسی اشعار سپیده کاشانی و نازک‌الملائکه
جامعه‌‌شناسی ادبیات به عنوان یکی از شاخه‌‌های جامعه‌‌شناسی هنر، ساخت و کارکرد اجتماعی ادبیات را بررسی نموده و در تحلیل آثار ادبی بیشتر به عوامل بیرونی آن توجه دارد. از این منظر، ادبیات هر ملت میتواند تصاویری فرضی را از واقعیت‌‌های موجود ارائه داده و نکته‌‌های کلی تاریخ اجتماع را به عنوان سندی اجتماعی در اختیار پژوهشگران این عرصه قرار دهد. در پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی و آماری به بر...
[ 10 ] - بازتاب واقع‌گرایی عقلانی در آثار أمین الریحانی
مکتب واقع‌گرایی، عکس‌العملی در برابر مکتب رمانتیسم است. پیروان این مکتب بر این باورند که واقعیت باید آن‌گونه که هست بررسی شود و هنرمند باید ابعاد مهم موضوعی را که می‌خواهد به اطلاع مردم برساند، برجسته سازد؛ به‌نحوی‌که واقعیت را به طور دقیق انعکاس دهد و از هر نوع ابهام و گنگی به دور باشد. واقع‌گرایی عقلانی یکی از فروع واقع‌گرایی طبیعی است که در آن عقل به عنوان اصلی‌ترین منبع معرفت و تفکر بشری قل...
[ 12 ] - نقدی بر ترجمة سورة بیّنة از طاهره صفّارزاده بر اساس الگوی انسجام
گرچه تاکنون نظریّه‌های گوناگونی دربارة میزان کارآمدی ترجمه در انتقال مفاهیم به وجود آمده، امّا تقریباً روش علمی متقن برای رسیدن به پاسخ دقیق و روشن این سؤال مطرح نشده است. با این حال، به نظر می‌رسد با به‌کارگیری برخی از نظریّه‌های جدید در حوزة تحلیل متن بتوان به پاسخ‌هایی درخور دست یافت. نظریّة جدید انسجام و پیوستگی هلیدی و حسن (1985م.) از جمله روش‌هایی است که به کمک آن میتوان میزان انسجام و پیوستگ...
[ 13 ] - تحلیل مقایسه‌ای اشعار نازک‌الملائکه و فروغ فرخزاد از منظر نقد اجتماعی
ادبیات از دیرباز به‌مثابۀ یکی از انواع هنری به شکل‌های گوناگون در زندگی بشر ایفای نقش کرده و از این حیث مانند همۀ فعالیت‌های فکری و معنوی انسان دارای هدف و منظور اجتماعی است. به همین علت است که ادبیات هر ملت، همواره به موازات تحولات جامعه، دستخوش دگرگونی گشته و به فراخور چنین رویکردی به آینۀ تمام‌نمای جامعۀ خویش مبدل می‌‌گردد. با مروری بر ادبیات ملل گوناگون میتوان نحوۀ تأثیرپذیری آن از بستره...
[ 14 ] - مظاهر الازدواجیة فی شعر إلیاس أبوشبکة
None
[ 15 ] - زنان و گفتمان مردسالاری در ادبیات داستانی مصر (موردکاوی داستانهای کوتاه محمد حسین هیکل)
مردسالاری اصطلاحی است برای نظام و ساختاری که از راه نهادهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی خود، زنان را زیر سلطه دارد. پدرسالاری نیز زیرمجموعة نظام مردسالار است که هدف اصلی آن سلطه بر زنان و به انقیاد کشاندن آنان است. از آنجا که بسیاری از منتقدان و روشن‌فکران عرب ریشة مشکلات و عقب‌ماندگی زنان را سلطة نظام مردسالاری میدانند، راه پیشرفت و رهایی آنان از عقب‌ماندگی را نیز در مبارزه با این نظام جست‌وجو م...
[ 16 ] - نقد اجتماعی و فرهنگی دیدگاه‌های آل احمد و منفلوطی در ارتباط با مسائل زنان
امروزه، مسائل و معضلات مربوط به زنان، به دلیل جایگاه ویژه و محوری ایشان در خانواده و پرورش نسل‌های آینده، به یکی از دغدغه‌های اصلی اندیشمندان و روشن‌فکران مبدل شده است. جلال آل احمد (1302ـ1348) و مصطفی لطفی منفلوطی (1876ـ1924)، دو تن از مصلحان اجتماعی و نویسندگان معاصر در عرصة ادبیات فارسی و عربی، نیز هریک به‌مثابة شرایط جامعة خویش و دیدگاه ویژه‌ای که به مسائل اجتماعی و فرهنگی داشته‌اند، به طرح...
[ 17 ] - تصویرگرایی در گزیده‌ای از شعر سعدی یوسف
در دوره معاصر و با پیدایش شعر نو و یا شعر سپید، بسیاری از شاعران معاصر توجه به آرایه‌های ادبی و به کارگیری عبارت‌های پیچیده و موزون را تا حدی کنار گذاشته و با هدف تاثیرگذاری قصیده و ارائة نقد اجتماعی و سیاسی با زبانی ساده، اشعاری را آفریده اند که سرشار از تصاویر درهم تنیده و دارای وحدت موضوعی است. این رویکرد در ادبیات معاصر به «النزعة التصویریة» یا تصویرگرایی موسوم شده است. تصویرگرایی به مفهوم...
[ 18 ] - مظاهر الازدواجیة فی شعر إلیاس أبوشبکة
None
[ 19 ] - فراخوانی میراث اسطوره‌ای در اشعار نازک الملائکه و طاهره صفارزاده
فراخوانی میراث در شعر معاصر عربی پدیده‌ای نوظهور است که مورد توجه شاعران بسیاری قرار گرفته، و نظریه‌پردازانی مثل علی عشری زاید و احسان عباس به تبیین اصول و عوامل بکارگیری آن پرداخته‌اند. فراخوانی هنری است که شاعر معاصر به واسطه آن اهداف خود را بیان می‌نماید و تجربه‌های جدید شعری خویش را بازگو می‌کند. این پژوهش بر آن است از میان میراث‌های بکاررفته در اشعار دو شاعر معاصر فارسی و...
[ 20 ] - رویکرد استعمارستیزی در اشعار حافظ ابراهیم و میرزاده عشقی
رقابت دولت استعمارگر بریتانیا با آغاز قرن نوزدهم در ایران و اواخر آن در مصر آغاز شد. این رویداد که با هدف غارت ثروت ملی دو کشور بود، بازتابی وسیع در ادبیات داشت. در این پژوهش دیدگاه‌های میرزاده عشقی و حافظ ابراهیم در باب استعمارستیزی به صورت مقایسه‌ای مورد بررسی قرار گرفته است. با توجه به اینکه هر دو شاعر در دوره زمانی تقریباً هم‌سانی می‌زیسته‌‌‌‌اند، اشتراکات زیادی میان افکار ...
[ 21 ] - روابط بینامتنی اشعار ابن زیدون با قرآن کریم
به طور کلی هر انسانی در فرایند عقلانی، فکری و حتی عاطفی خود از افکار، ایده‌ها و مکاتب مختلف تأثیر می‌پذیرد. "بینامتنی" نظریه‌ای است که با ورودش به حوزه نقد ادبی، باعث ایجاد تحولی شگرف در این زمینه گشت. بر اساس این نظریه، هر متنی، آگاه یا ناخودآگاه، زایش و بازخوانشی از دیگر متون پیش از خود یا معاصر با خود است. بنا بر این نظریه، بسیاری از متون عربی را می‌بینیم که هر کدام در انواع و اشکال مختلف، ب...
[ 22 ] - نشانهشناسی عنوان در شعر احمد مطر بر اساس نظریه سوسور
از جمله شیوه‌های متعدد در نقد آثار ادبی، میتوان به نشانهشناسی ادبی اشاره کرد که شاخه‌ای از علم نشانه‌ها محسوب می‌شود و دسته‌ای خاص از متون کلامی را مورد مطالعه قرار می‌دهد. این علم را میتوان در مورد عناوین آثار ادبی از جمله شعر نیز به کار گرفت؛ زیرا عنوان یک شعر، گویای مضامینی است که شاعر قصد دارد آن را بازگو کند. بنابراین نشانهشناسی عنوان، میتواند لایه‌های زیرین و پنهان مفهومی که ...
[ 23 ] - نشانهشناسی عنوان در شعر احمد مطر بر اساس دیدگاه سوسور
دانش نشانهشناسی، با سخنرانی‌های زبان‌شناس سوئیسی فردینان دو سوسور آغاز شد. نشانهشناسی بررسی معناسازی، فرایند شکل‌گیری نشانه‌ها و فهم ارتباطات معنادار است. این دانش، مطالعۀ ساخت و شکل‌گیری نشانه‌ها، اشارات، دلالت‌ها، نام‌گذاری‌ها، قیاس‌ها، تمثیل‌ها، استعاره‌ها و رمزگان‌های ارتباطی را شامل می‌شود. براین اساس نشانهشناسی را میتوان در تحلیل عناوین آثار ادبی، از جمله شعر نیز به کار گرفت؛ زیرا عنو...
[ 24 ] - تصویرگرایی در شعر سعدی یوسف بر اساس دیدگاه عزّالدّین اسماعیل (مطالعۀ موردی چهار قصیدۀ برگزیده از دیوان شاعر)
در دوره معاصر و با پیدایش شعر نو و یا شعر سپید، بسیاری از شاعران معاصر توجه به آرایه‌های ادبی و به کارگیری عبارت‌های پیچیده و موزون را تا حدی کنار گذاشته و با هدف تاثیرگذاری قصیده و ارائة نقد اجتماعی و سیاسی با زبانی ساده، اشعاری را آفریده اند که سرشار از تصاویر درهم تنیده و دارای وحدت موضوعی است. این رویکرد در ادبیات معاصر به «النزعة التصویریة» یا تصویرگرایی موسوم شده است. تصویرگرایی به مفهوم...
[ 25 ] - سیر تحول سوررئالیسم در آثار زکریا تامر براساس مطالعه‌ی موردی سه مجوعه‌ی (صهیل الجواد الأبیض، ربیع فی الرماد و الرعد)
سوررئالیسم مکتبی هنری- ادبی است که در اوایل قرن بیستم در فرانسه ظهور کرد و هدف داعیان آن رسیدن به «واقعیت برتر» بود. رؤیا، نگارش خودکار، دیوانگی، طنز، اروتیسم، امر شگفت و جادو، اشیای سوررئالیستی و تصادف عینی از وسایل عمل سوررئالیست‌هاست. زکریا تامر، داستاننویس معاصر سوری، از جمله نویسندگان عربی است که مطالعة آثارش، نشاندهندة تأثیر وی از چنین نگرشی در گزینش سوژه‌ها و فضاهای داستانی بوده است...
نویسندگان همکار