مجتبی مجرد
استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بجنورد
[ 1 ] - «عنقا و سلیمان» تلمیحی فراموش شده در ادب پارسی
یکی از حوزههای مهم نمود روابط بینامتنی در ادبیات فارسی، تأثیرپذیری ازقصص گوناگونی است که پیرامون زندگی انبیای الهی در متون تفسیری اسلامی ذکر شده، و به شکل مضامین گوناگون ادبی در شعر شاعران نمود یافته است. بسیاری از تلمیحات داستانی وتفسیری به مرور زمان توسط شارحان- سنتی و جدید- از دل متون ادبی استخراج و بررسی شده است، اما برخی از این تلمیحات همچنان مغفول باقی مانده است. این پژوهش می‌کوشد با واک...
[ 2 ] - واکاوی اصطلاح "تنمیق" در نسخه‌شناسی و تصحیح متون کهن بر اساس انجامۀ هفده دستنویس از قرن هشتم و نهم هجری
یکی از عناصر مهم در تصحیح متون کهن، شناخت و فهم دقیق پاره‌ای از اصطلاحات نسخه‌شناسی است که می‌تواند مصحح را در سنجش اعتبار دستنویس‌های مورد استفادۀ خود یاری رساند. ما در این نوشتار می‌کوشیم یکی از اصطلاحاتی را که کاتبان در انجامۀ دستنویس‌های فارسی و عربی، برای بیان کیفیت کتابت به کار می‌برده‌اند، واکاوی کنیم. بدین منظور، نخست واژۀ "تنمیق" را از لحاظ تاریخی و کاربردی بررسی کرده‌ایم و در ادامه ک...
[ 3 ] - مقامه نویسی و پیکارسک با تکیه بر مقامات حریری و داستان زندگانی عصاکش تُرمِسی
سنت مقامهنویسی در جهان اسلام با بدیع الزمان همدانی در قرن چهارم هجری به صورت رسمی مطرح شد. مقامات متأثر از اوضاع فرهنگی و اجتماعی حاکم بر جهان اسلام در میان عرب‌ها شیوع فراوان یافت و به مرزهای غربی جهان اسلام؛ یعنی اندلس رسید. از سوی دیگر، نوع ادبی خاصی در قرن شانزدهم میلادی در اسپانیا پا به عرصۀ وجود گذاشت که بی‌شباهت به مقامهنویسی نیست. این نوع خاص که در نگارش داستان‌ها و رمان‌ها به کار گرف...
[ 4 ] - کارکرد منابع جانبی در نقد و تصحیح متون باتکیه‌بر نقش ولی‌نامه در تصحیح تذکرةالاولیای عطار
توجه به منابع جانبی یا فرعی در نقد و تصحیح متون کهن کاربرد ویژه‌ای دارد. این‌گونه منابع با متن تصحیح‌شده ارتباط‌هایی فرعی مانند تاریخی و محتوایی و ساختاری دارد. تذکرةالاولیای عطار همواره مانند متنی مرجع در سنت صوفیانة ایرانی منظور همگان بوده است. گزیده‌ها و ترجمه‌های گوناگون این متن در طول تاریخ نشان‌دهندة این واقعیت است. منظومة ولی‌نامه در نیمة نخست قرن نهم هجری در شهر شیراز سروده شد. این اثر...
[ 5 ] - واکاوی اصطلاح "تعلیق" در نسخه‌شناسی براساس انجامه‌های نسخ خطی سفینه تبریز و چند نسخه دیگر
هدف: بررسی کارکرد و معنای تکنیکی اصطلاح "تعلیق" به‌عنوان نوعی خاص اما ناشناخته از کتابت در نزد کاتبان مسلمان ایرانی با اتکا به مستندات درون‌متنی و برون‌متنی است. روش/ رویکرد پژوهش: نخست اصطلاح "تعلیق" در متون کهن فارسی و سپس در انجامه‌های نسخه خطی سفینه تبریز و چند نسخه خطی دیگر بررسی شد. یافته‌ها: واژه "تعلیق" را کاتبان نسخه‌های خطی در استنساخ اولیه آثارِ نیازمند مقابله و تصحیحِ دوباره در ان...
[ 6 ] - زمینه‌های پیدایش و تطور دانش تصحیح متن در جهان اسلام
هدف: بررسی، دسته‌بندی و تجزیه و تحلیل عوامل پیدایش دانش تصحیح متن و تبیین چگونگی تطور آن در قرون نخستِ تمدن اسلامی است. روش/ رویکرد پژوهش: روش پژوهش مبتنی بر بررسی و تجزیه و تحلیل روش‌های هفتگانه تصحیح متون که توسط محدثان و دانشمندان مسلمان مورد استفاده قرار می‌گرفته، است. درر این پژوهش نخست روند تاریخی و تعلیلی روش‌های مذکور مورد بررسی قرار گرفته و سپس چگونگی پیدایش آنها علت‌یابی شده است. یافته...
[ 7 ] - تصویر خدا در اندیشۀ دو حکیم مسلمان (ناصرخسرو و سنایی)
سیمای خداوند در هر فرهنگ و تمدنی به‌گونه‌ای خاص ترسیم شده‌است. این تصویر از خدا که زاییدۀ باورها و عقاید خاص یک مکتب یا اندیشه است به‌صورتی مستقیم در افکار و اعمال افراد و نیز ساخت ایدئولوژی و جهان‌بینی آنها تأثیر‌گذار است. تلاش ما در این نوشتار بر این خواهد بود تا به بررسی و مقایسه تصویر خداوند در نگاه دو حکیم مسلمان یعنی "ناصرخسرو قبادیانی" و "سنایی غزنوی" بپردازیم تا از این رهگذر بتوانیم نقا...
[ 8 ] - شعر کودک در سیره‌ی پیامبر (بررسی ساختاری، موسیقایی و محتوایی)
یکی از جنبه‌های مغفول مانده در سیرۀ پیامبر اکرم، توجه ایشان به شعر و ادبیات کودک است. به گواهی تاریخ، نه تنها شعرهای کودکانه‌ای که عموما در اوزان محرّک و مهیِّج سروده می‌شده، در زمان کودکی پیامبر برای ایشان خوانده می‌شده، بلکه شخص پیامبر نیز پاره‌ای از اشعار کودکانه را برای کودکانی مانند امام حسن و امام حسین می‌خوانده‌اند و گاه نیز در باب برخی از اشعار کودکانه اظهار نظر می‌کرده‌اند. ما در این مقال...
[ 9 ] - طبیب القلوب یکی از منابع ناشناختۀ عطار در تدوین تذکرة الاولیاء
تذکرة الاولیای عطار نیشابوری یکی از مهم‌ترین آثارِ صوفیانۀ زبان فارسی و فرهنگ ایرانی است. عطار برای نگارش این کتاب، که شرح حال حدود یک‌صد تن از اولیا و چهره‌های برجستۀ تصوف اسلامی است، از منابع گوناگونی بهره برده که هنوز برخی از این منابع برای ما ناشناخته باقی مانده است. پاره‌ای از این منابع به زبان عربی و برخی دیگر به زبان فارسی بوده است. شناخت مآخذ عطار در تدوین تذکرة الاولیاء، ما را با سرچشم...
[ 10 ] - مقامه نویسی و پیکارسک با تکیه بر مقامات حریری و داستان زندگانی عصاکش تُرمِسی
سنت مقامهنویسی در جهان اسلام با بدیع الزمان همدانی در قرن چهارم هجری به صورت رسمی مطرح شد. مقامات متأثر از اوضاع فرهنگی و اجتماعی حاکم بر جهان اسلام در میان عرب‌ها شیوع فراوان یافت و به مرزهای غربی جهان اسلام؛ یعنی اندلس رسید. از سوی دیگر، نوع ادبی خاصی در قرن شانزدهم میلادی در اسپانیا پا به عرصۀ وجود گذاشت که بی‌شباهت به مقامهنویسی نیست. این نوع خاص که در نگارش داستان‌ها و رمان‌ها به کار گرف...
نویسندگان همکار