قدسیه رضوانیان
دانشیارادبیات فارسی،دانشگاه مازندران
[ 1 ] - بررسی لحن در تاریخ بیهقی
تاریخ بیهقی ازجمله متون برجستۀ نثر کلاسیک فارسی است که با وجود آن‌که نام تاریخ بر خود دارد، به‌دلیل رویکرد ادبی و هنری نویسنده به تاریخ، به حوزۀ ادبیات راه یافته است. سرشت اثر، زبان و رهیافت زیبایی‌‌شناسانۀ آن، لحنی خاص بر این اثر حاکم کرده است. لحن در هر اثر ادبی، برایند عناصر متعددی همچون فضای روایی، فضای زبانی و فضای گفتمانی است. در تاریخ بیهقی نیز لحن متأثر از عناصر مختلف روایت ادبی مانند ص...
[ 2 ] - بررسی کارکرد تقدیر در تاریخ بیهقی
گفتمان تقدیری، گفتمانی است که روشن‌ترین آغازگاهش در ایران قبل از اسلام، عصر تفکر زروانیستی بوده، پس از اسلام نیز با قدری تفاوت اما با ماهیتی هم‌سان، گسترش متنابهی یافته است. نفوذ و گسترش دامنه‌دار این اندیشه در بنیان‌های تفکر و باور ایرانی، بازتاب وسیعی نیز در آثار تاریخی و ادبی ایران داشته است. یکی از این آثار، تاریخ بیهقی است که این باور در آن گفتمانی ویژه را شکل داده که در سطح ظاهری اثر نیز ...
[ 3 ] - توتم در منظومه‌های حماسی پس از شاهنامه با‌تکیه‌بر منظومه‌های گرشاسب‌نامه، سام‌نامه، کوش‌نامه، برزونامه
انسان ابتدایی اسیر طبیعت و جغرافیای زیستی خود بود و هر چیزی در اطرافش، رمز و راز غریبی داشت؛ به همین سبب برای زیستی کم‌خطرتر، باتوجه‌به دانش‌اش به بسیاری از ترس‌ها تقدّس بخشید. باورهای توتمی برخاسته از چنین ضرورت و اقتضایی است. انسان ابتدایی‌ای که به توتم باور دارد بر آن است که برخی حیوانات و گیاهان تأمین‌کنندة خوراک آدمی، حامل روح اجداد قبیله و نگهدار و نگاهبان آن قوم و قبیله‌اند و بنابراین از ...
[ 4 ] - بررسی طرح روایی مناظره در الهی‌نامه
مناظره، نظامی مبتنی بر روایت است و پایه‌های سه‌گانه روایت را - چنان‌که کلود برمون پیشنهاد کرده است: تشریح موقعیت پایدار، امکان دگرگونی و تحقق یافتن یا نیافتن دگرگونی- می‌توان در طرح مناظره بازیابی کرد. در مناظره به دلیل ماهیت جدلی آن و امکان مجاب نشدن یکی از دو طرف، مجال بیشتری برای عرضه استدلالات متعدد و تمثیلات پیاپی و درازدامنی سخن فراهم است و از آنجا که سرانجام به غلبه یکی از دو طرف میانج...
[ 5 ] - راوی در رمان «آتش بدون دود»
در این مقاله از میان عناصر داستان، به بررسی راوی، ویژگیها و زاویه دید وی در رمان آتش بدون دود، اثر «نادر ابراهیمی» پرداخته میشود. براین اساس، ابتدا تعریفی از روایت ارائه شده، پس از تعریف راوی -که از کلیدی‌ترین عناصر داستان به حساب میآید و سازمان بندی داستان تا حد زیادی در گرو آن است- از میان انواع زاویه دید، «تک گویی درونی» و انواع آن -که از راههای دسترسی به ذهن شخصیتهای داستان است- بررسی می...
[ 6 ] - دیالکتیک تشبیه در تاریخ بیهقی
از میان امکانات بلاغی، تشبیه بیشترین کارکرد را در تاریخ بیهقی دارد. تشبیه شگردی است که برای زنده بیان کردن تاریخ با نگرش نقادی در خدمت قلم بیهقی قرار میگیرد. در واقع، او برای بیان تفصیلی اندیشه‌های خود، تجسم بخشیدن و روشن کردن مسئله‌‌ای و مستندکردن و القای آن به مخاطب از تشبیه استفاده می‌کند. کارکرد تشبیه در تاریخ بیهقی، کارکردی دیالکتیکی است. با نگاهی به تشبیهات تاریخ بیهقی می‌توان...
[ 7 ] - موسیقی نثر در تاریخ بیهقی
تاریخ بیهقی از جمله متون یگانه زبان فارسی است که به دلیل آمیختگی ذاتیش با موسیقی، تقلیدناپذیر و تکرار ناشدنی باقی مانده است. نقش برجسته موسیقی در تولید اثری همچون تاریخ بیهقی ، گرچه محصول تلفیق مؤلفه های بسیار است، انکارناپذیر می باشد. نثر موزون به شکل محسوس در آثار خواجه عبدالله انصاری و گلستان سعدی و سایر نثرهای مسجع دیده میشود که در آن‌ها سجع و عناصر لفظی و معنوی دیگر، نثر را تا سرحد شعر، ا...
[ 8 ] - A Comparative Study of Parvin Etesami’s Poetry and Yousef Etesam al-Molk’s Works
Parvin-e E`tesami, the daughter of Yousef E`tesami, was one of the eminent poets of the constitutional period. Her father, E`tesam al-Molk was a remarkable intellectual. He was one of the very first translators and one of the writers whose work started Romanticism in Iran in the last years of Qajar dynasty. He translated pieces from a vast range of topics and, thus, he had an undeniable role in...
[ 9 ] - رمانتیسم اجتماعی در شعر پروین اعتصامی
پروین اعتصامی از شاعران برجستة ایران در عصر مشروطه و رضاشاه است که با تکیه بر میراث ادبیّات کلاسیک فارسی، اشعار‌ی با مضامین اخلاقی و درون‌مایه‌های نو‌ظهور سیاسی و اجتماعی در حوزة ادبیّات رمانتیک پدید آورد.مکتب رمانتیسم، در پی تغییر ساختار سیاسی ـ اجتماعی کشورهای غربی در سدة هجدهم و افول کلاسیسیسم، تحت تأثیر اندیشه‌های روشنفکران عصر جدید اروپایی شکل گرفت و سپس در دیگر نقاط جهان و البتّه متناسب با ف...
[ 10 ] - بررسی تطبیقی مؤلفه‌های رمانتیک در شعر سهراب سپهری و ویلیام بلیک
رمانتیسیسم از پیچیده‌ترین و گسترده‌ترین مکتب‌های ادبی جهان است که به عنوان پدیده‌ای انقلابی، در اواخر قرن هجدهم در برابر سنت نئوکلاسیسیسم برآمد. تا به حال تعریف روشن و دقیقی از مکتب رمانتیک به دلیل ماهیت متضاد آن ارائه نشده است. این مکتب در زمانه‌ا‌ی طوفانی ظهور کرد که تحولات مهمّ علمی، اجتماعی و سیاسی تمام اروپا را فراگرفته بود. تحولاتی همچون: انقلاب امریکا، انقلاب کبیر فرانسه، انقلاب صنعتی ان...
[ 11 ] - بررسی تطبیقی ایزدان داوری در اوستا و شاهنامه
«مهر» در اساطیر ایران ایزد داوری و پیمان است که پیوندی استوار با خورشید دارد و در انجام خویشکاری خود از او یاری میگیرد. دو ایزد «سروش» و «رشن» نیز «مهر» را در کار داوری همراهی میکنند. هر یک از این ایزدان علاوه بر داوری، خویشکاریهای دیگری نیز برعهده دارند که از آن میان می‌توان به برکت‌بخشی، همراهی با روان مرده، راستی و نبرد با دیوان اشاره کرد. از این رو در این مقاله کوشیده‌ایم با روش اثباتی و...
[ 12 ] - سیاحت و پیوند آن با نگرش نقاد در سیاحت نامه ابراهیم بیگ
سیاحتنامه ابراهیم بیگ، اثر زین العابدین مراغه ای از روشنفکران عصر مشروطه است که «سفر» را دستمایه ی تشریح و نقد وضعیت فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی ایران در آستانه ی دوره ی مشروطه قرار می دهد. ماهیت آشنایی زدایانه ی سفر، آن را به سادگی با روایت پیوند می دهد؛ روایت موقعیت های تازه و مقایسه ی آن با موقعیت معمول. این ویژگی، مؤلف سیاحت نامه را بر آن داشته تا بر خلاف سفرنامه های پیشین،...
[ 13 ] - تاریخ بیهقی در گستره منطق مکالمه
منطق مکالمه محصول اندیشه میخاییل باختین، نظریه‌پرداز حوزه علوم انسانی در قرن بیستم است. این دیدگاه بر برقراری تعامل دائمی میان نظرگاه‌های متن، مؤلّف و مخاطب تأکید می‌کند و این که شناخت واقعی تنها از لابه لای شراکت‌ها، تفاوت‌ها و نقیضه‌های معانی این سه عنصر حاصل میشود. از نظر او، سخن سرشت مکالمه‌ای دارد و این مکالمه‌گرایی نیز به شکل تام در گونه ادبی رمان بازتاب می‌یابد؛ زیرا رمان، عرصه بازتاب زب...
[ 14 ] - نقد و تحلیل ماهیت علمی پژوهش‌های ادبی بر اساس ارزیابی انتقادی کتابهای روش تحقیق در ادبیات فارسی
«روش تحقیق» از مهمترین لازمه‌های یک پژوهش علمی است و کتاب‌هایی که در این زمینه به چاپ می‌رسند، می‌توانند پژوهش‌گران را در آگاهی از روش‌های نوین و کاربردی پژوهش یاری نمایند. رشته‌ی دانشگاهیِ ادبیات فارسی یکی از رشته‌های علوم انسانی است و لزوم همگام‌شدن با تحولاتِ علوم انسانی در این رشته باید به‌طور جدی موردتوجه‌‌قرارگیرد. در این مقاله، ضمن تبیین تحول روش‌شناسی در علوم انسانی، به ارزیابی انتقادی ...
[ 15 ] - گفتمان‌شناسی شعر پست‌مدرن ایران
برآمدن پست‌مدرنیسم به‌منزلة جنبشی فکری و بروز رویکرد رادیکال آن، پیامد سرخوردگی جامعة اروپایی از دستاوردهای مدرنیته است. منتقدان نتیجة واقعی عقلانیت مدرن را، دنیایی بحران‌زده، سردرگم، مشحون از خشونت و پیش‌بینی‌ناپذیر می‌دانند. این جنبش در طول چند دهه به جریانی جهانی تبدیل شد. ایران نیز از دهة چهل، تحت تأثیر آن قرارگرفت. یکی از حوزه‌های متأثر این جنبش، شعر فارسی است که البته به‌طور مشخص، جر...
[ 16 ] - رمانتیسم اتوبیوگرافیک (شرح حالی) در شعر امیری فیروزکوهی
مکتب رمانتیسیسم در اواخر قرن هجدهم در اروپا و در برابر مکتب عقل‌‌گرای کلاسیسیم به‌وجود آمد. این مکتب زمینه‌‌های گوناگونی مانند ادبیات، فلسفه، علوم‌‌اجتماعی، سیاسی، هنر و... را دربرمی‌‌گیرد. اوج رمانتیسم، در اروپای قرن نوزدهم بود؛ اما بعد‌‌ها به سرتاسر جهان رسید و کشورهای دیگری را تحت‌تأثیر قرار داد. ایران نیز مانند سایر کشورها تحت‌تأثیر این مکتب قرار گرفت. محققان برآنند که رمانتیسم در ادبیات مع...
[ 17 ] - بررسی چرایی و چگونگی ضد هنجار زبانی- اخلاقی در شعر بازگشت
چکیده جریان بازگشت دوره‌ای نسبتا طولانی از ادبیات فارسی به ویژه شعر را شامل میشود که از اواخر عصر صفوی آغاز شده و به دوره‌ی مشروطه ختم میشود. گرایش به بی‌پردگی‌های زبانی، رکاکت لفظ و مضمون و به‌طورکلّی رعایت نکردن حدود ادب و اخلاق، از ویژگی‌هایی است که به شکلی برجسته و فراگیر در شعر شاعران مختلف این دوره روایی یافته و در دیوان‌های شعری به شکل هجو صاحب‌منصبان، نکوهش و استهزای...
[ 18 ] - بررسی تیرگی زبانی دانشجویان؛ چگونگی و چرایی
جامعه‌شناسان زبان، نقش عوامل غیر زبانی مختلف، همچون قومیت، جنسیت، تحصیلات، طبقۀ اجتماعی، سن و منطقۀ جغرافیایی را در پیدایش گونه‌های زبانی بسیار مؤثر دانسته‌اند. یکی از این طبقات اجتماعی، طبقۀ دانشجویی است که با گفتمان ویژۀ خود تعریف میشود. این جستار با مطالعه‌ای که بر روی زبان دانشجویان داشته است، به این نتیجه رسیده که در وضعیت کنونی، نقش تأثیری این عوامل دگرگون شده است؛ هم به دلیل تحوّلات...
[ 19 ] - نقد آسیب‌شناسانۀ درس‌نامه‌های فارسی عمومی
کتاب فارسی عمومی ازجمله منابع درسی دانشگاهی است که فقدان سرفصلی نظام‌مند برای آن سبب شده است کتابهای متعددی برای آن نگاشته شود. این پژوهش بر آن است تا با رویکردی انتقادی، به بررسی دوازده کتاب فارسی عمومی از میان انبوه کتابهای تدوین‌شده برای این واحد درسی در بازة زمانی حدود چهل ساله و پراکندگی جغرافیایی دانشگاهی بپردازد. این پژوهش نشان می‌دهد که نوع تلقی از ماهیت «ادبیات» در نگرش مؤلفان به...
[ 20 ] - نقد روش‌شناختی 16 مقاله در حوزۀ ادبیّات و سینما
ضرورت مطالعات میان رشتهای در پژوهش‌های ادبی ایران در سال‌های اخیر، به مطالعاتی در فیلم، تلویزیون، نقاشی و سایر «متون فرهنگی» منجر شده است. این رویکرد که به نظر می‌رسد حاصل گسترش نظریه‌های مرتبط با نشانه‌شناسی انتقادی و مطالعات فرهنگی است، به ارائۀ پژوهش‌هایی انجامیده است که از اهداف و بنیان‌های فلسفی این نظریه‌ها فاصله دارند. این جستار، بر نقد و تحلیل شانزده مقالۀ ادبی علمی پژوهشی با موضوع سین...
[ 21 ] - تحلیل انتقادی صورت و محتوای اشعار کتابهای فارسی دورة دوم متوسطه
در برنامة درسی ایران، درس فارسی و کتاب آن به عنوان مهمترین ابزار آموزش زبان رسمی اهمیت بسیاری دارد. از سویی دیگر شعر در انواع منظوم و غیر منظوم آن در ادبیات فارسی از اهمیت بسیاری برخوردار است. از این رو پژوهش حاضر بر آن است که به روش کتابخانه‌‌ای تحلیل محتوای تلفیقی (کمی و کیفی) به توصیف تحلیلی کتابهای فارسی این دوره بپردازد و نشان دهد که آیا اشعار مندرج در این کتاب‌‌ها قابلیت به تصویر کشید...
[ 22 ] - بررسی مقایسه‌ای رویکرد شاعران معاصر به مظاهر شهر و زندگی شهری از مدرنیته تا پست‌مدرنیته
با گسترش صنعت و تکنولوژی، ماهیت شهر و زندگی شهری همچون سایر جنبه‌های زندگی بشر دگرگون شد. شهر مدرن، از سویی نوید‌دهندۀ حیاتی نوین با جاذبه‌های بی‌شمار، و از سوی دیگر پدیده‌ای بی‌ریشه و تشویش‌زا تلقی میشود. با گذر کمتر از یک سده و فراگیری اندیشۀ پست‌مدرن، شهرهایی فارغ از مرزبندی‌های مستحکم بنا شدند که در ادبیات معاصر، نقشی تعیینکننده در بیان کیفیت فلسفۀ زندگی ایفا میکنند. در ایران پس از مشرو...
نویسندگان همکار