داریوش رحمانیان
دانشیار گروه تاریخ دانشگاه تهران
[ 1 ] - اصلاحات ارضی و مسئلۀ سلب مالکیت از مالکان زن(1341-1351ش)؛ مطالعه موردی: غرب ایران
هدف: هدف کلی مقالۀ حاضر تبیین تحول وضعیت اربابان و مالکان زن در جریان اصلاحات ارضی و نشان دادن چرایی و چگونگی سلب مالکیت از زنان و نیز، پیامدهای آن است. روش/ رویکرد پژوهش: رویکرد تحقیق حاضر کیفی است. داده‌ها بر پایۀ اسناد و منابع کتابخانه‌ای و براساس نمونه‌گیری هدفمند گردآوری شد. برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از روش گراندد تئوری استفاده شد. یافته‌های پژوهش: یافته‌ها نشان می‌دهد در جریان اصلاحات ا...
[ 2 ] - کودکی و تجدد در دوره‌ی رضا شاه
از دستاوردهای ارتباط ایران و غرب در دوره معاصر تلاش برای بازاندیشی در الگوهای ذهنی سنتی بود که در این راستا، اندیشهگران متجدد ایرانی مفهوم کودکی و جایگاه کودکان را به چالش کشیده، تعریف جدیدی از کودکی ارائه داده‌اند که جامعه را به دورهای جدید وارد کرده است. پرسش اصلی مقاله حاضر آن است که کودک ایرانی در روند نوسازی دوره رضاشاه، چه جایگاهی داشته و مفهوم کودکی در این دوره دچار چه دگرگونیهایی شده...
[ 3 ] - جایگاه عتبات عالیات در مناسبات ایران و عثمانی عصر قاجار مطالعه موردی: «زوار و حمل جنائز»
بعد از انعقاد عهدنامه ارزروم دوم در 1263ق/ 1847م چنین به نظر میرسید اختلاف دو دولت ایران و عثمانی بر سر موضوع عتبات عالیات حل خواهد شد؛ اما رفت و آمد مداوم کاروان‌های زیارتی و حمل جنائز به عتبات عالیات مشکلات جدیدی را میان دو کشور ایران و عثمانی ایجاد کرد. انتقال جنائز به عتبات عالیات از سوی ایرانیان همواره با رفتار سخت و آزار دهنده مأموران عثمانی در مرزها همراه بود؛ بهانه‌ی دولت عثمانی در برا...
[ 4 ] - مسئله اتباع ایرانی در عتبات عالیات بعد از معاهده ارزروم دوم و بازتاب آن در مناسبات ایران و عثمانی
مقاله حاضر تلاشی است برای نشان دادن مسائل اتباع ایران در عتبات عالیات و نگرش و راهکارهای دو دولت ایران و عثمانی برای حل مشکلات اتباع ایرانی. چنین به‌نظر میرسید بعد از انعقاد عهدنامه ارزروم دوم (جمادی‌الثانی 12663/31 مه 1847) اختلافات ایران و عثمانی از راه مسالمت‌آمیز حل خواهد شد، اما حضور گسترده اتباع ایرانی در عتبات عالیات و مشکلات ایجاد شده در ابعاد اجتماعی، حقوقی و مالی از سوی دولت عثمانی بر...
[ 5 ] - بهداشت و سیاست در دوره ی رضا شاه (مطالعه موردی: قرنطینه جنوب )
تاریخ قرنطینه مرزهای ایران به دوره قاجار بر می گردد. در این زمان به تدریج قرنطینه بنادر خلیج فارس تحت سیطره دولت انگلیس در آمد. با روی کار آمدن سلسله پهلوی و سیاست های رضا شاه که خواستار ایجاد یک دولت مرکزی کارآمد و کنترل بیشتر بر مرزهای کشور بود، موضوع نظارت ایران بر قرنطینه های بنادر جنوب به رویارویی دو دولت ایران و انگلیس که تا آن زمان اداره این تشکیلات را برعهده داشت منجر شد. این درگیری ها...
[ 6 ] - تأثیر گرانی و قحطی نان بر روابط خارجی ایران در عصر ناصری
گرانی و قحطی‌های پی‌درپی نان که در عصر ناصری رخ میداد، بحران‌های متعدد اقتصادی و اجتماعی و سیاسی را در کشور سبب می‌شد. بحران‌های نان با پیامدهایی همچون مرگ‌ومیر، مهاجرت، رکود اقتصادی، تنش مالی دولت و ناامنی همراه بودند. پرسش ما این است که بحران‌های نان چه تاثیری بر جایگاه حکومت و اقتصاد ایران، در اندیشه سیاستمداران و افکار عمومی کشورهای دیگر می‌گذاشت؟ راه‌های نفوذ بیشتر در ایران را چگونه پی...
[ 7 ] - لوطیان و ناآرامی‌های شهری در دورۀ ناصری
لوطیگری به‌عنوان میراث زوال یافتۀ عیاری و جوانمردی، در دورۀ قاجاریه اهمیت و جایگاه بالایی یافت و لوطیان در حیات اجتماعی و سیاسی این دوره نقش مهم و اساسی ایفا کردند. این گروه در آشوبهای دورۀ مشروطه سهم چشمگیری داشتند. به علاوه در عرصۀ اجتماعی و بهویژه در ارتباط با ناآرامی‌ها و سرقت‌های شهری، عاملی تعیین‌کننده و مؤثر بودند. وضع نابسامان سیاسی و اجتماعی دورۀ قاجاریه و ناصری، مناسبات لوطیان با ک...
[ 8 ] - لوطیان و نقش آنان در آشوبهای اصفهان بین سالهای 1240 تا 1265 هجری قمری برابر با 1824 تا 1849 میلادی
لوطی و لوطیگری در فرهنگ و تحولات اجتماعی ایران تاریخی دیرپا دارد. سرچشمه‌های کهن و آرمانی این پدیدۀ اجتماعی عمری به درازای تاریخ جوانمردی دارد که آبشخور آن را در ایران باستان و فرهنگ عیاری و فتوت دوره اسلامی می‌توان جستجو کرد. این پدیدۀ اجتماعی ریشه‌دار با فراز و فرود‌های بسیار در طول تاریخ، به تدریج، در دوره قاجار به انحطاط گرایید. صرف نظر از یک سلسله ارزش‌گذار‌ی‌های اخلاقی و اجتماعی، بررسی ن...
[ 9 ] - ظهور اربابان زن در غرب ایران؛ از مشروطه تا پایان پهلوی اول(1320ش-1285ش) مطالعه موردی: کرمانشاه
هدف مقاله‌ی حاضر تبیین جایگاه زنان در نظام مالکیت زمین است. سوال اصلی تحقیق این است: چه عواملی تبیین کننده‌ی ظهور اربابان زن در غرب ایران است؟ روش تحقیق حاضر کیفی است، شیوه‌ی گردآوری داده‌ها بر پایه اسناد و منابع کتابخانه‌ای بوده و روش تجزیه و تحلیل گراندد تئوری است. در روند تجزیه و تحلیل بر اساس نمونه‌گیری هدفمند مشخص شد تعداد قابل توجهی از مالکان زمین در کرمانشاه، در دوره مورد بحث، زن بوده‌ان...
[ 10 ] - سیاست و آموزش در دورة پهلوی دوم؛ بررسی موردی علل، چگونگی و فرایند تغییر مباحث و مصوبات شورای عالی فرهنگ:1320 ـ 1332
با اشغال ایران توسط متفقین در شهریور 1320و خروج رضاشاه از ساختار قدرت سیاسی، گسستی در روند تکوین دولت مطلقه در ایران پدید آمد و منابع تمرکزیافتة قدرت تا اندازة زیادی پراکنده شدند. در فضای سیاسی ـ اجتماعی جدید که از سیطرة شاه و دربار بر جریان فرهنگ بهویژه آموزش کاسته شد، شورای عالی فرهنگ نیز به‌عنوان یکی از مهمترین نهادهای رسمی تصمیمگیر و ناظر عرصة آموزش از این فضا تأثیرات زیادی پذیرفت و تغیی...
[ 11 ] - کارکرد تخصصی عکس در دوره پهلوی اول (عکاسی به مثابه ابزاری برای احراز هویت و شناسایی مجرمین)
چکیده از زمان ورود دوربین به ایران در دوره محمدشاه و به خصوص در عصر ناصری، عکاسی به صورت فنی شاهانه در خدمت سلاطین قاجاری قرار گرفت تا این که در دوره مشروطه، صنعت عکاسی از انحصار دربار خارج گردید و به میان مردم رفت، البته شواهد متعدد حاکی از آن هستند که روند عمومی شدن عکاسی از دوره پیشامشروطه آغاز شده بود اما انقلاب مشروطه در این روند جهش بزرگی ایجاد نمود. به رغم عمومی شدن عکاسی، تا اوایل قرن چ...
[ 12 ] - درآمدی بر بازشناسی تاریخ‌نگاری منصوره اتحادیه
توجه به تاریخ‌نگاری زنان و پرداختن به ریشه‌های تاریخ‌نگاری و تاریخ‌نگری مورخان زن، یکی از مباحث مهم معرفت‌شناختی در حوزه‌ی پژوهش‌های تاریخی به شمار می‌رود و در این منصوره اتحادیه بانوی مورخی است که در معرفی کتاب‌ها و شناسایی و نشر اسناد تاریخی ایران در دوره‌ی قاجار نقش مؤثری ایفا کرده است.در این پژوهش می‌کوشیم با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی و از طریق مراجعه به آثار متعدد وی به بیان و بررسی ر...
[ 13 ] - از بیکاری پنهان به بیکاری آشکار: تأثیر اصلاحات ارضی در به رسمیت شناختن بیکاری
برخلاف آمارهای رسمی، ایران پیش از اصلاحات ارضی در وضعیت اشتغالِ کامل قرار نداشت. شیوۀ مرسوم بهره‌برداری از زمین و رشد جمعیت در نتیجۀ بهبود امکانات بهداشتی و غذایی، سبب کافی‌نبودن منابع تولیدی برای جمعیت روستایی و رشد بیکاری پنهان در روستاها شده بود. به همین علت اضافه جمعیت روستایی بهویژه با پایان فصل کشاورزی به شهرها سرازیر میشدند. همچنین، کاهش برنامههای عمرانی دولت در دهههای 1320 و 1330 مو...
[ 14 ] - پژوهشی درباره منصب نسقچی در دوره قاجار
منصب نسقچی که از زمان صفویه در نظام دیوانی و تشکیلات دربار وجود داشت پس از سقوط صفویه همچنان به حیات خود ادامه داد اما در دوره قاجاریه به عللی چند از فهرست تشکیلات درباری ایران حذف گردید. واکاوی علل و عوامل موثر بر حذف این منصب از فهرست مناصب دوره قاجاریه به عنوان مسئله اصلی این تحقیق مد نظر است. روش گردآوری داده‌ها در این پژوهش کتابخانه‌ای و اسنادی است و روش تحلیل تبیین کارکردی. نتایج حاصل از...
[ 15 ] - تأثیر بلواهای نان بر روابط حکومت و مردم در عصر ناصری
بحران‌های اقتصادی که در عصر ناصری بهتدریج شدت مییافت، پیامدهایی همچون گرانی نان و قحطیها را در پی داشت. گرانی و قحطی نان در بسیاری از موارد در جوامع شهری به بلواهای نان و اعتراض مردم به حکومت منجرمیشد. عواقبی که این بلواها برای اعتبار حکومت و همچنین اقتصاد کشور در پی داشت، حکومت را دچار هراس و نگرانی میکرد. حکومت قاجار که روابطش را با مردم بر طبق الگوی سنتی شاه و رعیت تنظیمکردهبود و طبق...
[ 16 ] - زوال تمدن کاریزی ایران به روایت سفرنامه‌های بیگانة روزگار قاجار
سفرنامه‌‌نویسان غربی بهویژه در دو قرن اخیر گزارش‌گران بیرونی وضعیتی در ایران بوده‌اند که می‌توان از آن به انحطاط و عقب‌ماندگی تمدنی ـ فرهنگی تعبیر کرد. وضعیت اقلیمی و جغرافیایی ویژۀ ایران و خشکی و کم‌آبی و به تبع آن وابستگی شدید تمدن ایرانی به آب و سازه‌های آبی، بهویژه کاریز یا قنات، از ویژگی‌ها و پدیده‌هایی بوده که توجه اکثر غربیان را جلب کرده است. در این دوران، که هم‌زمان با شیوع ناامنی و ...
[ 17 ] - بازی و سرگرمی کودکان در ایران (1320-1285ش.)
سالهای حد فاصل مشروطه تا پایان دوره رضا شاه (1285-1320 ش.) به تبع تحول ذهنی سالهای پیش از آن، دوره تظاهر مادی مدرنیته در سراسر ایران بود. در پیامد این امر جامعه ایرانی نه تنها محمل ذهنیت جدیدی از مفهوم کودکی که پذیرای تعریف نوینی از بازی های کودکانه و انواع آن گردید. در این مقاله برآنیم تا به این پرسش پاسخ گوئیم که جامعه ایرانی در این دوره چه درک و دریافتی از بازی های کودکانه داشت و این ذهنیت ع...
[ 18 ] - سحر و جادو، طلسم و تعویذ و دنیای زنان در عصر قاجار
در ایران روزگار قاجار گرایش به خرافات و بهره‌گیری از طلسمات و تعویذ‌‌ها گسترده و عمومی بود. با این حال بیشتر، و یا اساساً، عملی زنانه تعریف می‌شد. این نگرش ریشه‌ها و پایه‌ها و در ادامه آثار و پیامدهایی داشت و مقالة حاضر در‌صدد است پایه‌ها و پیامدها را بررسی و دربارۀ چرایی و چگونگی به‌وجود‌آمدن این تعاریف پرسش کند. می‌توان ادعا کرد اساس مرتبط‌‌کردن زنان با پدیدۀ خرافاتْ چیرگی فکر و فرهنگی مردسالا...
[ 19 ] - بررسی کارکردِ اقتصادی بنیاد پهلوی
محمدرضاشاه پهلوی در سال 1337ش بنیاد پهلوی را تأسیس کرد. این بنیاد در مدت بیست سال فعالیت خود(1337-1357) در ظاهر سازمانی خیریه بود که تنها برای تأمین مالی اهداف خیریۀ شاه به فعالیت اقتصادی میپرداخت، اما در واقع سازمان اقتصادی ای بود که در حوزههای مختلف اقتصادی سرمایه‌گذاری‌های گستردهای انجام میداد.تاکنون پژوهش های انجام شده دلیلِ این سرمایه گذاری های گسترده را ثروت اندوزی شاه از طریق ...
[ 20 ] - The Clergy and the Issue of Entertainment in Iran during Pahlavi Era Case Study: The Approach of the Darsshaee az Maktab-e Islam (Lessons from the School of Islam) Magazine
Pahlavi's magisterial modernity has brought changes in Iranian society. Afterwards, the everyday life of people, including their entertainment, has changed. The clerics saw some of these changes in conflict with the Islamic Shari'a and thus criticized this situation. The aim of this research is to study the approach of Darsshaee az Maktab-e Islam (Lessons from the School of Islam), the most pop...
[ 21 ] - مالکیت اختصاصی در کرمانشاه (پهلوی اول)
کرمانشاه یکی از متراکم‌ترین مناطق مالکیت خالصه و سلطنتی در دورۀ قاجاریه و پهلوی اول بود. مسئلۀ اصلی مقاله حاضر روشن کردن چرایی و چگونگی شکل‌گیری مالکیت سلطنتی و پیامدهای این نوع مالکیت بر کشاورزی منطقۀ کرمانشاه در دورۀ پهلوی اول است. هدف کلی مقاله توضیح و تفسیر علل و عوامل ظهور و بروز پدیدۀ املاک رضاشاه در کرمانشاه در دورۀ پهلوی اول است. رویکرد تحقیق حاضر کیفی است. داده‌ها از مراکز اسناد و مناب...
نویسندگان همکار