علی اکبر جعفری
دانشیار تاریخ دانشگاه اصفهان
[ 1 ] - نقش آمریکا در تفرقه افکنی در ایران 1320-1332ه.ش/1941-1953م
جنگ جهانی دوم نتایجی همچون سامان یافتن اقتصاد آمریکا، تضعیف قدرت انگلیس، و توجه دولتهای قدرتمند به ایران، به دلیل موقعیت استراتژیک و منابع نفتی را به همراه داشت که برای ایران به بی ثباتی در همه زمینهها منجر شد. در 1941-1953/1320-1332، آمریکا و انگلیس با حمایت از دولتهایی همچون قوام و رزم‌آرا، توسط سیا، بدامن، و عناصر وابسته با انواع اقدامات فرهنگی، به ایجاد تفرقه افکنی درگروه های مبارز...
[ 2 ] - نگاهی به تأثیر نظام مالیاتی بر شورش غریب‌شاه
شورش‌های اعتراض‌آمیز که واکنشی به اوضاع نامطلوب حاکم بر جامعه محسوب می‌شوند، علت‌های مختلفی دارند که بازشناسی آنها رهیافتی به زندگی اجتماعی مردم و بازیابی تاریخ اجتماعی است. بررسی شورش‌های دوره صفویه نیز از این قاعده مستثنا نیست؛ به‌ویژه که در تاریخنگاری این دوره، زندگی اجتماعی مردم و طبقات فرودست، جز اشاراتی واگذاشته شده است. شورش مردم گیلان در آغاز پادشاهی صفی که به نام شورش غریب‌شاه شناخته...
[ 3 ] - زمینههای اجتماعی و جریانشناسی مشروعیتیابی نادر
سقوط اصفهان در سال 1135 ﻫ . ق/1722م زمینه‌ساز پایان عمر سیاسی صفویان شد. در این شرایط، افراد مختلفی تلاش کردند با فراهم نمودن زمینههای اجتماعی لازم، قدرت را به دست گیرند. این عده تلاش می‌کردند ضمن بهرهبرداری از مشروعیت صفویه برای خود، مقبولیت صفویان را در جامعه از بین ببرند. در این میان، نادر با تلاش‌های نظامی و سیاسی خویش، موفقیت بیشتری برای آماده‌سازی زمینههای اجتماعی مشروعیتیابی خود به ...
[ 4 ] - نقش و جایگاه خاندان جابری در دیوانسالاری عصر صفویه، با تاکید بر میرزا سلمان‌خان جابری (985 تا 1135ق)
تشکیل دولتهای متعدد در تاریخ ایران اسلامی و دوام حاکمیت آنها، به عوامل مختلفی بستگی داشته که تشکیلات اداری و دیوانسالاری، مهمترین آنها بوده است. در این تشکیلات، ایرانیان و خاندان‌های معتبر و مشهور دیوانی نقش پررنگی داشته‌اند. تشکیل دولت صفوی موجب شد تا بار دیگر، ایرانیان در تشکیلات اداری حضور یابند؛ به‌دنبال‌آن، خاندان‌های جدیدی نیز وارد عرصه دیوانی شدند که شایستگی و توانمندی چشمگیری را از ...
[ 5 ] - پادشاهی سید احمدخان مرعشی صفوی و بحران مشروعیت صفویان
حملۀ غلزایی‌های قندهار به اصفهان و سقوط این شهر را باید پایان عمر سیاسی صفویان دانست؛ اگرچه تهماسب دوم توانست پس از اخراج غلزایی‌ها مدت کوتاهی حکومت نماید. در همین دوران اشغال اصفهان و حتی پس از آزاد سازی این شهر از سپاهیان اشرف، مدعیان متعددی در گوشه و کنار کشور و با عناوین مختلف داعیۀ حکومت داشتند. بیشتر این مدعیان افراد فرصت طلب، مجهول الهویه و با توان نظامی و اعتبار ضعیفی بودند. اما در این ...
[ 6 ] - جامعه‌شناسی تاریخی موقعیت و عملکرد اقلیت‌های مذهبی در شهر اصفهان دورة صفوی (مطالعة موردی: ارامنة جلفای اصفهان در عصر صفوی)
از دیدگاه جامعه‌شناسی اقلیت‌های قومی و دینی به‌عنوان گروهی که به‌دلیل تفاوت‌هایشان با گروه اکثریت در معرض تبعیض‌ها و تمایزات قرار دارند و از مشارکت در زندگی اجتماعی کناره‌گیری می‌کنند، تعریف شده‌اند. این شاخص‌ها در بسیاری از جوامع مشاهده میشود، اما مطالعه‌ای تحقیقی با روش مطالعات «جامعه‌شناسی تاریخی» دربارة ارامنة ساکن جلفای اصفهان در دورة صفوی نشان می‌دهد که با وجود مشخصات ظاهری این قوم، به...
[ 7 ] - بررسی و تحلیل نظامهای تاریخگذاری وقایع در تاریخنگاری عصر صفوی
مورخین جهت مرتبسازی وقایع از نظامهای گاهشماری رایج بهره میگرفتند تا به وقایع خود بعد زمانی بخشیده و به اصطلاح انها را تاریخگذاری کنند. الگوهای تاریخگذاری وقایع و انگیزههای پشت پرده انها مسئله تحقیق حاضر است. زمینۀ این تحقیق تاریخنگاری سلسلهای عصر صفوی است، که در آن میتوان سامانههای مرتبسازی وقایع را به دو دسته اصلی موضوعی و سالنگاری تقسیم کرد. نگاه ما به دنبال تحولاتی است که در این ...
[ 8 ] - سادات لاله تبریز در گذار به عصر صفوی
شروع حکمروائی صفویه بیشتر با نظر به رسمیت یافتن تشیع، تمرکز و یکدست شدن حاکمیت سیاسی و درگیری با عثمانی و ازبکان مورد مطالعه قرار می‌گیرد. اما افراد و گروههای مختلفِ درون قلمرو صفوی، چگونه با شرایط جدید مواجه شدند و سیاستهای حکومت صفوی چه عاقبتی برای آنها رقم زد؟ تا آنجا که به موضوع ما مربوط میشود، از همان آغاز سادات به طور وسیع از سوی حکومت در مناصب رسمی بکار گرفته شدند، حتی منصب صدارت به ان...
[ 9 ] - قراسواران و ناکارآمدی تأمین امنیت راه‌ها و جاده‌ها در دوره قاجار
ایران سرزمینی بزرگ با شهرها و راه‌های ارتباطی زیاد و متنوعی است. در طول تاریخ، تمام تلاش حاکمان ایرانی، کنترل و تسلط بر راه‌ها و جاده‌های این کشور بوده است. لازمه این امر، داشتن ارتش منظم و گسترده‌ای بوده تا همه چیز را تحت کنترل حکومت قرار دهد. تأمین امنیت جاده‌ها و راه‌های ایران در مقابل دزدان و راهزنان از زمان صفویان عمدتاً در دست سربازان محلی به نام قراسواران بود. در دوره قاجار نیز قراسواران ...
[ 10 ] - بررسی حجاب و نوع پوشش زنان زرتشتی در ایران عصر صفوی
دولت صفویه، هویت جدیدی را برای سرزمین و مردم ایران به وجود آورد که محوریت آن بر پایه مذهب تشیّع بود. آموزه‌های این مذهب به مرور در گفتار ورفتار جامعه تجلی پیدا کرد؛ با این وجود، برخی از گروههای غیرمسلمان در شهرها و مناطق مختلف ساکن بودند که به شکل معمول، به اعتقادات دینی خود و باور‌ها و رفتارهای مذهبی خویش پایبند بودند. زرتشتی‌ها از مهمترین این گروه‌ها بودند که نوع زندگی و آداب و رسوم و اعتقا...
[ 11 ] - بررسی و تحلیل نقادانه علل اشتهار کاشانیان به ترسویی در دوره قاجار
الگوهای رفتاری- اجتماعی و سبک زندگی مردم ایران که نشان دهنده فرهنگ عمومی آنها میباشد،در تاریخنگاریاجتماعی بسیار حائز اهمیت است.یکی از مهمترین اینالگوهایفرهنگی،وجودپدیدۀ ترس و رفتارهای ناشی از آن میباشد. متون تاریخی دوره قاجار یکی از خصوصیات رفتاری مهم مردم کاشان را ترسویی و جبونی آنان دانسته و به همین دلیل، امروزه صفت ترس به اهالی کاشان نسبت داده میشود و کاشانیها به ترسویی شهرت دارند. مس...
[ 12 ] - بررسی و تحلیل واقعۀ بلوای نان در اصفهان و کشته شدن حاج محمدجعفر خوانساری 1329/1911
در جریان بلوایی که به علت کمبود نان و گرانی ارزاق در 7 جمادی الاول 1329ق/ 6 مه 1911م، در اصفهان رخ داد، حاج محمدجعفر خوانساری، معاون یا کفیل بلدیۀ شهر، به طرز فجیعی کشته شد و تعدادی از نهادهای تازه تأسیس اداری شهر تخریب گردید. در گزارش و تحلیل این واقعه، روایت‌های گوناگونی ابراز شده است که این نوشتار سعی دارد با توجه به این روایت‌ها و با توجه به عوامل قدرت در شهر اصفهان و شرایط حاکم بر شهر در آ...
[ 13 ] - غیاث الدین منصور دشتکی و رساله‌ی طبی «معالم الشفاء» او
Giasaddin Mansour Dashtaki Shirazi was a prominent scholar and philosopher in the post-Islamic Iran. Among the fields he was proficient and knowledgeable in, the least attention has been paid to him as an influential figure in medicine, and this has in turn led to his expertise in other sciences to be neglected as well. Among Dashtaki’s works two are on medicine, and there are also historic acc...
[ 14 ] - نقش اختربینی در نظم زمانی و زمینهی تقویم‌نگاری احکامیِ متشرعین در عصر صفوی
اختربینی، به عنوان علم مطالعه اثر اجرام آسمانی بر عالم تحت قمر، نقش مهمی در تنظیم زمان در دوره صفویه داشت. همچنین تقویم‌های متنوعی که توسط منجّمین در اختیار مردم قرار می‌گرفت موجب عمومیت یافتن استفاده از اختربینی در تنظیم زمانی امور در جامعه صفوی شد. این تقویم‌ها به دلیل محتوای تنجیمی خود نقش مهمی در تنظیم امور داشتند، و همین امر موجب مخالفت متشرّعین با انتشار تقویم نجومی و ورود این عده به عرصه ا...
[ 15 ] - چالش دولت مدرن رضا شاه با ایلات و عشایر؛ مانع توسعه‌یافتگیِ سیاسی
مشارکت سیاسیِ مبتنی بر وفاداری ملیِ گروههای قومی و مذهبی موجود در یک کشور، از ارکان اصلی توسعة سیاسی محسوب میشود. در ایران دوره رضا شاه، اگرچه زمینهی رشد مدرنیته و تحکیم مفاهیم اساسیِ آن فراهم شد اما در عمل توسعه‌یافتگیِ سیاسی به معنای مشارکت‌پذیری کلیه اقوام و ایلات و گروههای موجود در این سرزمین صورت نگرفت. مهمترین علّت این امر، چالش این دولت با ایلات و عشایر بود. به علت اهمیت موضوع، این پژوهش...
[ 16 ] - نگاهی تحلیلی به جایگاه مخاطب عام در تاریخ نگاری باستانی پاریزی
همان‌گونه که پس از آغاز عصر روشنگری و تحولات اجتماعی و سیاسی در اروپا، تاریخنگاری نیز تحول یافت و یکی از مهمترین رویکردهای تاریخنگاری مدرن، توجه به مردم و نقش تودهها در تحولات تاریخی بود، آگاهی تودهها از تاریخ نیز در برنامهریزی اجتماعی و فرهنگی نظامهای مختلف اهمیت یافت و زمینة گرایش به آگاهی عمومی از تاریخ افزایش یافت. از این رو در تاریخنگاری مدرن، افزون بر تبیین تاریخ مردمی، تاریخنگا...
[ 17 ] - سویه‌های توسعه‌طلبی ارضی روسیه از خلیج حسین‌قلی در شمال تا سرخس در شمال شرق ایران بعداز قرارداد آخال 1299ق
هدف: هدف این پژوهش بررسی سویه‌های توسعه‌طلبی روسیه از خلیج حسین‌قلی در شمال تا سرخس در شمال شرق ایران در محدودۀ زمانی انعقاد قرارداد آخال تا پایان دولت ترازی است. روش/رویکرد پژوهش: روش این پژوهش توصیفی-تحلیلی و برمبنای اسناد آرشیوی و چاپ‌شده و همچنین منابع کتاب‌خانه‌ای است.پرسش اصلی این پژوهش این است که چگونه روسیه پس‌از انعقاد قرارداد آخال به توسعه‌طلبی...
نویسندگان همکار