مصطفی گرجی
دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام‌نور
[ 1 ] - بررسی و تحلیل ارتباط‌های چهارگانه بشری در ترجمۀ رساله قشیریه (ارتباط انسان با خدا، خود، دیگران و طبیعت)
نوع ارتباط انسان با خدا بر کیفیت رابطه با خود، دیگران و طبیعت تأثیر مستقیم دارد. انسان در رابطه با خدا، تصورات متعددی دارد که دو تصور خدای متشخص و غیر متشخص از همه مهم‌تر است. قشیری از بزرگان مشایخ صوفیه است که با تأکید بر مقیّد بودن انسان به کسب معرفت خداوند و پیروی از شریعت پیامبر از سویی و شناخت جایگاه انسان در هستی از سوی دیگر بر روابط چهارگانه ارتباط انسان با خدا، خود، دیگر انسانها و طبی...
[ 2 ] - کمان ماه؛ بازکاوی یکی از ابیات مثنوی مولوی « از قزح در پیش مه بستی کمر زآن همی رنجی ز انشق القمر»
«قوس قزح» از زبان و فرهنگ عرب جایگزین آزفنداک و تیراژه در زبان فارسی شد و در معنای رنگین کمان به کار رفت، این ترکیب در طول زمان با اسطوره ها و باورهای عامیانه و مذهبی پیوند خورد و نویسندگان و شاعران عرب زبان و ایرانی آن را در آثارشان به کار بردند. یکی از این نویسندگان مولانای رومی است که در مثنوی معنوی از آن بهره برده است. مثنوی معنوی متنی است عمیق که مولانا با وسعت دید و علم فراگیر آن را خلق ک...
[ 3 ] - بررسی مفهوم انسان و انسان شناسی در داستان های مصطفی مستور بر مبنای ارتباطات چهارگانه
انسان شناسی و مفهوم انسان در کنار مفهوم خدا و جهان، یکی از مفاهیم بنیادی اندیشه ی بشری است. خدا، انسان، جهان، سه محور اساسی اندیشه بشری است که در طول تاریخ و در همه جوامع، پرسش های مهم درباره آنها مطرح شده و تمام تلاش فکری بشر، متوجه این سه کانون و یافتن پاسخ های مناسب برای پرسش های مربوط به آن است. مساله ارتباطات چهارگانه (رابطه انسان با خدا، خود، دیگری و طبیعت) در ادبیات داستانی به دلیل نوع...
[ 4 ] - تحلیل شخصیّت های مُشرف، بر اساس روایت بیهقی، با توجّه به الگوی تیپ شناسی مایرز بریگز
بررسی روانشناسانه آثار ادبی در داستان‌ها و روایت‌های گوناگون، یکی از مهم‌ترین و عمیق‌ترین شیوه‌های شناخت متن است. بهره گیری از اصول و مبانی روانشناختی در تحلیل شخصیّت قهرمانان داستان‌ها، یکی از مهم‌ترین تعامل ادبیات و روانشناسی است. تاریخ بیهقی، یکی از مهم‌ترین آثار ادبی زبان فارسی است که به دلیل تعدّد داستان‌ها، وقایع تاریخی و تنوع در شخصیّت قهرمانان و خلق و خوی آنان، می‌تواند بر اساس تحلیل روانش...
[ 5 ] - بررسی و تحلیل رمان نگهبان از منظر اسطوره و گوتیک
در عرصۀ داستان‌نویسی و روایت‌پردازی، هر نویسنده می‌تواند از مضامین متعدّد در حوزه‌های مختلف اجتماعی، تاریخی، ادبی و... کارکردی داستانی بسازد و بافت درون‌مایه‌های قصّۀ خود را با آنها پیوند دهد. پیمان اسماعیلی یکی از نویسندگان جوان، خلّاق و موفّق امروز کشور ما محسوب می‌شود که آثارش با اقبال خوانندگان و تحسین منتقدان روبه‌رو شده است. تنها رمان وی تا به امروز، رمان نگهبان است که در آن داستانی پر حادثه...
[ 6 ] - شگردهای طنزپردازی در رمان «مدارصفردرجه» احمد محمود
احمد محمود، از نویسندگان واقعگرای نسل دوم ایران است که شاخصه‌هایی همچون بومی‌نویسی و لحن عامیانه، زبان ساده و پرتحرک، مطابقت زبان با جهان داستانی، تحول و بسط زبان روایی، ایجاز بر محور زیبایی‌شناسی، کاربرد عناصر و مفاهیم نمادین، مهارت در شخصیت‌پردازی، تصویرسازی هنرمندانة فضای داستان، پرداختن به مسائل اجتماعی و سیاسی در طرح داستان، طنزپردازی و... از وجوه برجستة نویسندگی او به شمار می‌آید. طنزپردا...
[ 7 ] - بررسی سمبولیسم اجتماعی در داستان گیله مرد
نماد پردازی، هنر بیان افکار و عواطف به صورت غیرمستقیم است و در واقع ابزاری است که برخی از پدیدآورندگان آثار برای عمق بخشیدن به اثر خود و انعکاس امور درونی، ذهنی و حالات عاطفی خود به کار می گیرند. بزرگ علوی به عنوان یکی از نویسندگان برجسته معاصر، در داستان های خود از جمله داستان کوتاه «گیله مرد» از نماد و نمادپردازی به کرات و مرات بهره می برد. گیله مرد، اثری است با درونمایه اجتماعی- سیاسی به سبک...
[ 8 ] - بررسی سفر قهرمانی شخصیت در بوف کور با تکیه بر کهن الگوهای بیداری قهرمان درون
نقد کهن الگویی از نظریه های مدرن نقد ادبی و مبتنی بر نقد روان شناختی است که براساس آرای یونگ بنا شده است. در این نوع نقد، ضمن مطالعه و بررسی کهن الگوهای یک اثر، چگونگی جذب آنها توسط ذهن شاعر و نویسنده نشان داده می شود. کهن الگوها که محصول تجربه های مکرر بشر در زندگی است و در ناخودآگاه وی به ودیعه نهاده شده، از زوایا و ابعاد گوناگون مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته اند. برپایه ی این مطالعات، سفر قه...
[ 9 ] - بررسی و تحلیل انتقادی گفتمان رمان «سگ و زمستان بلند»
رمان سیاسی یکی از اقسام ادبیات داستانی فارسی با مولفه هایی خاص است که از سایر جریان های داستان نویسی معاصر متمایز است. این نوع از داستان ها به نسبت سایر اقسام (اجتماعی، دینی، فیمینیستی و...)، به دلیل ویژگی و ماهیت منحصر به فرد و پیوندهای نزدیک با جامعه و وقایع اجتماعی و سیاسی، از میان مجموعه روش های تحلیل رمان؛ با روش تحلیل انتقادی گفتمان سنخیت بیشتری دارد. این نوع خاص از تحلیل رمان؛ یکی از روش...
[ 10 ] - بررسی و تحلیل دو داستان تمثیلی از مولوی و داستایوفسکی با توجه به مساله وجوه تراژیک زندگی
یکی از موضوعات تکرارشونده در اذهان و نفوس انسانها در طول تاریخ توجه به مسئلة مرگ و اضطراب حاصل از آن است که روح و روان انسان را معطوف کرده و متفکران همواره سعی کرده‌اند با رهیافت‌های مختلف به دلایل و عوامل این نوع اضطراب بپردازند. در این مقاله، نویسنده با اذعان به اختلاف و تمایز تلقی اندیشمندان از پدیدارهای متافیزیکی همچون خدا، زندگی پس از مرگ و ... با توجه به شرایط و ویژگی‌های حاکم بر هر دو...
[ 11 ] - بررسی و تحلیل رمان بیوتن با تأکید بر عنصر شخصیت و شخصیّت¬پردازی
یکی از داستانهای موفق و تأثیرگذار در حوزه ادبیات داستانی پس از انقلاب اسلامی دفاع مقدس که به دلایل مختلف، اقبال همگان را در پی داشته؛ رمان بیوتن اثر رضا امیرخانی است. این رمان که در یک سال هشت بار تجدید چاپ شد؛ با توجه به مسائل ساختاری، زبانی و سبکی از یک سو و رویکرد اجتماعیـ انتقادی به جنگ و آسیبهای روانی و زیستی آن از سویی دیگر، هم توجه جامعه علمی و دانشگاهی را موجب شده و هم تأملِ منتقدان ...
[ 12 ] - بررسی و تحلیل ماهیت درد و رنج در مثنوی معنوی
An overview of Jalāl al-din Muhammad Rumi and his thoughts may indicate that anthropology, as compared to areas of epistemology such as theology and ontology is found to be the most important layer of wisdom in Mathnawi. Among the various scopes of anthropology in Mathnawi, human psychology is discerned to be the most significant one. Likewise, Searching among Ideological-cognitive, volitional ...
[ 13 ] - بررسی سفر قهرمانی شخصیت در رمان شازده احتجاب با تکیه بر کهن‌الگوهای بیداری قهرمان درون
نقد کهن‌الگویی از نظریه‌های مدرن نقد ادبی و مبتنی بر نقد روانشناختی است که بر اساس آرای یونگ بنا شده است. در این نوع نقد، ضمن مطالعه و بررسی کهن‌الگوهای یک اثر، چگونگی جذب آنها توسط ذهن شاعر و نویسنده نشان داده می‌شود. کهن‌الگوها که محصول تجربه‌های مکرر بشر در زندگی است و در ناخودآگاه وی به ودیعه نهاده شده است، از زوایا و ابعاد گوناگون مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته‌اند. بر پایۀ این مطالعات، س...
[ 14 ] - اصلاح یک خطا؛ سرچشمة نوع ادبی تمثیل رؤیا کجاست؟
تمثیل رؤیا عنوان گونه‌ای از تمثیل‌های داستانی است که برخی فرهنگ‌های اصطلاحات ادبی به آن پرداخته؛ بخش اوّل داستان گل سرخ (13م) را به عنوان معروف‌ترین نمونة آن در قرون وسطی معرّفی و دربارة نمونه‌های قدیمی‌تر سکوت کرده‌اند. اثبات خویشاوندی میان کمدی الهی، دیگر تمثیل رؤیای قرون وسطی، با همانندان قدیمی‌تر شرقی‌اش، فرضیة اوّلین نمونه بودن داستان گل سرخ را نیز متزلزل و باب مناقشاتی را دربارة سرچشمة کهن ا...
[ 15 ] - بررسی و تحلیل نمود زیرطبقات در آثار رسول پرویزی
در جوامع شهری همواره گروههایی زندگی میکنند که از نظر وضعیت معیشتی در پایینترین سطح به‌سر میبرند که به «زیرطبقات» (Under Class) شهره‌اند. زیرطبقات در نظام قشربندی اجتماعی طیفی وسیع از افراد را در بر میگیرد که اعمال و کنشهایشان در جامعه تأثیرگذار و از جهاتی بسیار مخرّب و منفی است و هزینه‌هایی فراوان برای جامعه در پی دارد. لومپنها، در کانون این طبقة اجتماعی، حضوری پررنگ در عرصة جامعه و د...
[ 16 ] - بررسی و تحلیل مفهوم ارتباط های چهارگانه بشری در مثنوی معنوی
یکی از شاعران و عارفان ایرانی که در فرهنگ و عرفان اسلامی- ایرانی نقشی پررنگ دارد؛ بیتردید جلال الدین محمد بلخی است. او به دلیل تأمل عمیق در جهان پیرامون خود و درک معرفت صحیح از باطن آدمی، در ابعاد مختلف شناخت شناسی همچون خداشناسی، خودشناسی و کیهانشناسی غورکرده و اشراف داشته است. او با تأکید بر عرفان و سعادت حقیقی و تکامل روحی انسانی از سویی و شناخت جایگاه انسان در هستی از سوی دیگر بر روابط چه...
[ 17 ] - بررسی مفهوم تعلیق اخلاقی از نگاه مولوی و ویلیام جیمز
جلال الدین محمّد بلخی که از بزرگترین شاعران وبرجسته ترین متفکران جهان است،در کتاب تعلیمی خود،«مثنوی معنوی»از عالی ترین مفاهیم عرفانی و اخلاقی سخن گفته است. اخلاق مقدمۀ ورود به سیروسلوک عرفانی می باشد و مباحث اخلاقی حجم عظیمی از کتاب مثنوی را تشکیل می‌دهد. واز آنجا که مولوی در القای مؤثر این مباحث از روش داستان پردازی بهره می‌جوید ، همین امر نیز سبب ماندگاری و پویایی این مباحث اخلاقی در مثنوی گش...
[ 18 ] - مناسبات بینامتنی تلمیحات قرآنی مثنوی و غزلیات شمس با تأکید بر قصّۀ ابراهیم علیه السلام
در عصر حاضر مثنوی مولانا با ترجمه های انجام شده، یکی از شاخص ترین متن های زبان وادبیات فارسی است که بیشترین نظریه های ادبی جدید را در خود پذیرا می باشد. یکی از این نظریه ها، موضوع بینامتنیت است. این اثر گرانسنگ فارسی همچنان که با آثاری چون کلیله و دمنه، اسرارنامه، منطق الطیر، معارف، مقالات شمس و...ارتباط و پیوستگی متنی دارد، با دیگر آثار مولانا از جمله فیه مافیه و غـزلیات شمس نیـز دارای پیوند ه...
[ 19 ] - تحول سبک نثر منشیانه و ارتباط آن با گستردگی تشکیلات درباری و دیوانی در دوران حکومتهای نیمه مستقل سامانی، غزنوی و سلجوقی (با تأکید بر نقش دبیران)
چکیده: گستردگی و پیچیدگی دیوان‌ها و تشکیلات درباری درزمان حکومتهای نیمه مستقل سامانی، غزنوی و سلجوقی در ایران پس از اسلام، تاثیر فراوانی در تحول و تطورسبک نثر منشیانه گذاشته است؛ با گسترش دربارها و دیوان ها علی-الخصوص دیوان رسالت بر اهمیت و جایگاه دبیران افزوده شد؛ به نسبت افزایش قدر و منزلت دبیران و منشیان، نثر منشیانه و مترسلانه نیز جایگاه ویژه‌‌ای یافت. به نظر می-رسد نثر ساده و ...
[ 20 ] - بررسی و تحلیل ارتباط‌های چهارگانه بشری در ترجمۀ رساله قشیریه (ارتباط انسان با خدا، خود، دیگران و طبیعت)
نوع ارتباط انسان با خدا بر کیفیت رابطه با خود، دیگران و طبیعت تأثیر مستقیم دارد. انسان در رابطه با خدا، تصورات متعددی دارد که دو تصور خدای متشخص و غیر متشخص از همه مهم‌تر است. قشیری از بزرگان مشایخ صوفیه است که با تأکید بر مقیّد بودن انسان به کسب معرفت خداوند و پیروی از شریعت پیامبر از سویی و شناخت جایگاه انسان در هستی از سوی دیگر بر روابط چهارگانه ارتباط انسان با خدا، خود، دیگر انسانها و طبی...
[ 21 ] - بازتاب و عملکرد تلمیحات شاهنامه و منابع پیرامون آن در دیوان صحبت لاری
پس از فردوسی، اغلب شاعران، فارغ از محتوای آثارشان، در سطوح گوناگون، از شاهنامه تأثیر پذیرفته‌اند. محمدباقر صحبت لاری یکی از برجسته‌ترین شاعران دورۀ بازگشت ادبی است که در دیوان خویش به میزان چشم‌گیری از شاهنامۀ فردوسی تأثیر پذیرفته است. صحبت لاری با شاهنامۀ فردوسی آشنایی عمیقی داشته و تلمیحات نادر وی به نام‌ها و داستانهای کمتر شناخته شدۀ شاهنامه و دیگر شخصیت‌های حماسی و منابع غیر از شاهنامه، گو...
[ 22 ] - بررسی تطبیقی بوران‌دخت و آتنا، الهگان جنگ‌آوری در داراب‌نامه و اودیسه
پژوهش در قلمرو اساطیر، آن هم از طریق تطبیق ادبیّات ملل، کشف نمادهای جهان‌شمول را در پی خواهد داشت. اسطوره‌ها، افسانه‌ها و حماسه‌های ملل هندواروپایی بازتاب جهان‌بینی مشترکی هستند که می‌توان آن را در لابه‌لای متون ادبی رصد کرد. یکی از درون‌مایه‌های مهم این قلمرو، زنان و ویژگی‌های خاص ایشان، در خلال قرن‌ها دگرگونی، در اعتقادات و آئین‌های اسطوره‌ای است. این مقاله بر آن است تا با دیدگاهی اسطوره‌ای و...
نویسندگان همکار