چکیده دغدغه ی خداجویی و خداطلبی در ذات بشر بوده و هست، و از مهم ترین و اساسی ترین محورهای معرفتی انسان تأمّل در باب خداست. با توجّه به این که خداوند اساس و بنیاد شناخت عقلانی ماست، الهیون بر آنند تا درصدد اثبات خدا، شناخت خدا، اسماء و صفات و ویژگی های خداوند برآیند. از این رو از میان مباحث خداشناسی، براهین اثبات وجود خدا از اهمیّت ویژه ای برخوردار است و اساس سخن گفتن از خدا را تشکیل می دهد. الهی...

اثبات تجرد نفس یکی از مباحث کلیدی در حوزه فلسفه اسلامی است. با توجه به آن که دانشمندان مسلمان، عموماً احادیث پیشوایان دینی خود را به عنوان گزاره‏هایی صادق پذیرفته‏اند، «استشهادات نقلی» مورد توجه قرار می‏گیرد. این مسأله در آثار صدرالدین محمد شیرازی پررنگ‏تر می‏نماید؛ وی به عنوان حکیمی متأله، سعی داشته «استدلالات عقلی» و «استشهادات نقلی» را در کنار هم مورد توجه قرار دهد. در این مقاله با بررسی اعت...

آموزة تشبیه و تنزیه یکی از پیچیده­ترین آموزه­های کلامی است که از دیرباز متفکران اسلامی را به خود مشغول کرده است. ازیک‌سو، اهل حدیث و اشاعره و ازسوی‌دیگر، معتزلیان و گروهی از متلکمان شیعه با قرائت‌های کاملاً متفاوتی بدین آموزه نظاره کرده‌اند. گروه اول به سمت تشبیه و گروه دوم به سمت تنزیه سوق یافته‌اند. و اما در این میان ابن‌عربی و شارحان مکتب او به قرائتی جدید، یعنی تشبیه در عین تنزیه دست یافته‌ا...

عزیز الدین نسفی از بزرگترین حکمای عارف مشرب ایران زمین است که همانند بسیاری از بزرگان حکمت و فلسفة ایرانی گمنام مانده است. مباحثی که نسفی در معرفت شناسی و هستی شناسی خود مطرح می کند چنان از انسجام منطقی و قوت نظری برخوردار است که هر خوانندة بی غرضی را می تواند قانع کند. در واقع در کلام عزیز نسفی مبحث منازعه برانگیز و تاریخیِ معرفت شناسی، به مفهوم هستی شناسی و وجود گره می خورد و در قالب مفاهیم عر...

نفس شناسی از مبادی و مقدمات خداشناسی در معارف اسلامی است. دو تن از سلسله جنبانان حکمت متعالیه از قرن یازده و قرن چهارده، صدرالدین شیرازی و علّامه طباطبایی;، بر این باور تأکید خاص نموده اند. دو حکیم با وجود وحدت در هدفِ معرفتی رهیافتی متفاوت دارند؛ در اندیشة فلسفی ملاصدرا نفس خلّاق مثال و نمونه ای از خدای خالق است، اما علّامه طباطبایی شناخت نفس را شناخت موجود غیرمستقل و تعلقی و ربطی می داند که مقارن...

در الهیات ادیان، این مسأله که سرانجام آدمی چه خواهد شد و نجات او از دردها و رنج ها چگونه ممکن است، همواره از پرسش های کلیدی بوده است. در مباحث کلامی قدیم و جدید در زمینة نجات اخروی انسان سه دسته نظریۀ عمده یافت می شود که زیر سه عنوان انحصارگرایی، شمول گرایی و کثرت­گرایی جای می گیرند. این مقاله در پی پاسخ به این پرسش است که آیا می­توان نظریۀ صدرالدین شیرازی دربارۀ نجات را نیز در یکی از این دسته­...

نحوۀ نگرش به آثار ملاصدرا می­تواند در استنباط آرای دقیق وی مهم و تأثیرگذار باشد. در این راستا دو گونه رویکرد قابل تصور است؛ اول آن­که نظرات صدرا را همان تصریحات وی، که اکنون در همه جا شایع و رایج است و به عنوان نظرات صدرالدین شیرازی شناخته می­شود، دانست. رویکرد دوم می­تواند چنین باشد که با توجه به تصریحات ملاصدرا و شواهد و قرائن گوناگون، استنباط نظرات نهایی وی، صرفاً با مطالعۀ آثارش حاصل نمی­شود...

تأثیر و تأثر در میان در میان اندیشمندان، امری طبیعی و مستحسن است. هر متفکری بی‌گمان ساختار و محتوای اندیشه خود را تا حدود زیادی مرهون اندیشمندان پیش از خود است و بدین منوال با میراث خود در بافت اندیشه آیندگان دارای تأثیر. گاهی نوشته‌ای خاص چنان در بزرگی تأثیر می‌گذارد که خواسته یا ناخواسته در قالب‌بندی فصول اثر یا آثار او خود را به روشنی نشان می‌دهد و ممکن است شدت تأثیر به حدی باشد که در مقایسه...

در مقاله حاضر قضاء که یکی از مراتب علم حق تعالی است بررسی می‌شود. قول مشهور حکما در مورد قضاء همان علم مجردات عقلی (عقول) به موجودات امکانی است که در مرتبه بعد از ذات حق تعالی قرار دارد. صدرالدین شیرازی در مورد قضاء الاهی تعبیراتی دارد که مُوهِم این است که قضاء همان علم ذاتی حق تعالی است. طباطبایی پس از تضعیف قول مشهور حکما و ملاصدرا به این نتیجه می‌رسد که قضاء بر دو گونه است: قضاء ذاتی و قضاء فع...

مسئلة معاد یکی از مهم‌ترین ارکان ادیان ابراهیمی است و این ادیان با رویکردهای مختلف، سعی در مواجهه با آن داشته‌اند. از یک طرف چیستی معاد در قالب معاد‌شناسی دینی به پرسش‌هایی دربارة چیستی انسان و جهان در نسبت با حکمت و ارادة الهی در دنیای بعد از مرگ و رستاخیز پیوند می‌خورد و از طرف دیگر گونه‌های معاد‌شناسی دینی اشکال خاصی را از جهان‌شناسی و انسان‌شناسی رقم می‌زند که به‌خوبی خود را در قالب زندگی و...