موافقانِ وقوعِ نسخ در قرآن، ناسخ و منسوخ را جزو دستورات الهی می‌دانند که پروردگار با علمی که بر مصلحت بندگانش دارد، آن را جاری ساخته و در مقابل، مخالفانِ نسخ معتقدند، کتابِ خدا قانون فراگیر و همیشگی داشته و از اختلاف و باطل به دور است. در حقیقت نسخ در دیدگاه منکران، نوعی قصور در علم خداوند یا نقص تلقی می‌شود. فخر رازی و شیخ طوسی گرچه به لحاظ کلامی دارای دو خاستگاه فکری‌اند اما با توجه به رویکرد عقل...

دورۀ قاجار دوره‌ای سرشار از رخدادهای اجتماعی و سیاسی است. شاهان قاجار، شاعران مدیحه‌سرا و شعر مدحی را پروپاگاندای دربارهای خود قرار دادند. شاعران نیز برای پسند خاطر شاهان، به پیروی از شاعران سبک خراسانی، به مدیحه‌سرایی روی آوردند. آموزه‌های تعلیمی در شعر عصر قاجار را می‌توان به دو موضوع کلی تقسیم کرد: یکی شعر آیینی که بیشتر در ذکر مناقب پیامبر اسلام(ص) و ائمۀ شیعه(ع) است، ...

قرآن کریم دارای آیات تاریخی فراوانی است که، توجه به تاریخ عصر جاهلی و شناخت شرایط عصر نزول و حوادث صدر اسلام در فهم و تفسیر بسیاری از آیات آن از ضرورت و اهمیت فراوانی برخوردار است. در واقع، آگاهی از تاریخ که قرآن به گونه‌ای اشاره وار از آن یاد کرده، موجب روشنی مفاهیم آیات مربوط به این نوع می‌گردد؛ شناخت آداب و رسوم مختلف عصر جاهلی مانند آداب و رسوم عبادی و مناسک حج، آداب و رسوم اجتماعی و خانواد...

یکی از مصادیق اموال عمومی آب‌هاست که در حقوق جمهوری اسلامی ایران، اصل 45 قانون اساسی و مادۀ 1 قانون توزیع عادلانۀ آب مصوب 1361، آن را از مشترکات عمومی معرفی می‌کند و در اختیار حکومت اسلامی می‌داند تا طبق مصالح عامه از آن بهره‌برداری شود. با توجه به اینکه آب‌ها جزیی از مباحات هستند و مباحات از طریق حیازت قابلیت تملک پیدا می‌کنند، این سؤال به‌وجود می‌آید که آیا آب‌های عمومی توسط اشخاص تملک‌شدنی ا...

مقولۀ نسخ از دیرباز تاکنون مورد توجه اندیشمندان بوده است. نسخ دو رکن دارد؛ یکی ناسخ است و دیگری منسوخ. بر اساس دیدگاهِ مشهور، نسخ آیات مختصّ عصر نزول بوده و ناسخیت نیز در انحصار آیات قرار دارد. علاوه بر دیدگاه رایج، نظریۀ متفاوتی به نام استمرار نسخ وجود دارد که معقتد است آیات الاحکام بر مبنای سیرۀ عقلاء تشریع شده و عقل با تشخیص مصالح و مفاسدِ زمانی- مکانی، قدرت نسخ این آیات را دارد. مقاله‌ی فرارو ...

نظریه نسخ از مهم‌ترین مسائل قرآنی است که دانشمندان علوم قرآن و تفسیر درباره وقوع یا عدم وقوع آن، دیدگاه‌های متفاوتی ارائه داده‌اند. غالب عالمان در اعتقاد به وجود نسخ همداستان و متفق بوده و اختلاف آن‌ها تنها در تعداد و چگونگی آیات منسوخ است. از سویی دیگر، برخی از دانشمندان به خصوص متاخّران، به مقولة «عدم نسخ آیات قرآن» گرایش نشان داده و بر این باورند که هیچ یک از آیات قرآن نسخ نشده اند. در این مق...

اطلاع از سبب نزول آیات، مفسر را در تفسیر دقیق آیات، اطلاع از مصادیق آن، آشنایی با ناسخ و منسوخ و عام و خاص آیات و ... یاری می دهد. اما از آنجا که روایاتِ حاوی سبب نزول، مانند سایر اسناد تاریخی دستخوش تغییر و تبدیل در گذر زمان شده اند، نیاز به بررسی دقیق و تأیید صحت از نظر متن و سند و نیز تناسب و هماهنگی با آیه مربوطه دارند. در این تحقیق صحت و سقم روایات سبب نزولی که در تفسیر «مجمع البیان» از مرح...

یکی از روشهای معصومان? در راستای استفاده از قرآن و تبیین مفاهیم بلند آن، بیان روایات تفسیری است که یک قسم از آنها، روایات استنادی است. منظور از روایات استنادی، آن دسته روایاتی است که معصومان? در حین بیان مطلب یا در ضمن مناظره و بحث یا در پاسخ به سوال از مسائل مختلف؛ به قرآن استناد نموده و شاهد و دلیلی بر مطلب خود، از قرآن آورده اند. برای شناخت روش استناد ائمه? به قرآن ابتدا می بایست روایات اس...

بررسی و نقد دیدگاه های مفسّران و مورّخان در مورد ویژگی های مصحف علی(ع) است. بر پایه گزارشهای تاریخی، پس از رحلت پیامبر(ص)، حضرت علی(ع) سوگند یاد کرد تا قرآن را جمع نکند، ردا بر دوش نگیرد و به هیچ کاری نپردازد. چون چنین کرد و قرآن را گردآورد آن را بر حاکمان وقت و مردم عرضه کرد امّا آنان نپذیرفتند. اصل جمع آوری قرآن از سوی علی(ع) و تألیف مصحف به دست آن بزرگوار حقیقتی روشن و پذیرفته است. امّا جزئیات ا...

بحث و بررسی پیرامون دانش اسباب نزول به عنوان یکی از موضوعات مهمّ علوم قرآنی است. »سبب نزول«، عبارت است از: حادثه، یا سؤال و... که در عصر پیامبر (ص) اتفاق افتاده و باعث نزول آیه، آیه ها و یا سوره ای از قرآن شده است که به شکلی اشاره به آن حادثه یا سؤال و... دارد. بنابراین شرط تقارن زمانی بین سبب و مسبب لازم است. فواید اسباب نزول خاص عبارتند از: شناخت فلسفه احکام، شناخت دایره شمول حکم، تخصیص حکم عا...