اندیشۀ مزدیسنا، بسان دیگر مکاتب دینی و فلسفی، جایگاه بسیار ویژه‌ای برای موضوع «جبر» و «اختیار» در نظر داشته است. با بررسی متون کهن برای شناخت این آیین که شامل ریگ ودا و اوستا و متون پهلوی است، می‌توان ردپای سه‌گونه تفکر را در پدیدآمدن دیدگاه مزدیسنا، دربارة نقش ارادة انسان درتاریخ و حدود آن تشخیص داد.  نخست نقش بغ دختان و ایزدان در رفتار و کردار انسان که بی‌شک تأثیرپذیرفته از اندیشه‌های پیش از ...

قرآن کریم، آیاتی وجود دارد که تمام افعال، حتی افعال اختیاری انسان را به خداوند نسبت می دهد؛ این آیات مستمسک برخی از گروه های کلامی جبرگرا مانند اشاعره قرار گرفته است. از سوی دیگر، آیاتی در قرآن وجود دارد که انسان را فاعل کارهای خود و مسئول اعمال خود دانسته، و افعال انسان را به خود او نسبت می دهد؛ بر این اساس، عده ای مانند معتزله قایل به تفویض شده اند. اما همان گونه که امام رضا( فرموده است، قایل...

در تصویری که ابن سینا از مبادی فعل اختیاری انسان بدست می‌دهد، آدمی لذیذ (مفید/خیر) یا مؤلم (مضر/شر) بودن چیزی را ادراک می‌کند. آن‌گاه به آن میل و شوق پیدا می‌کند، سپس اراده پدید می‌آید و در نتیجه، اعصاب یا قوای فاعله‌ای که در عضلات قرار دارند، عضلات را به حرکت در می‌آورند و فعل انجام می‌شود. این تصویری کلی است که از نقاط مختلف آثار ابن سینا می‌توان اجزای آن را گرد هم آورد، اما همگی این اجزا در ...

یکی از مهم­ترین مباحث مطرح شده در حوزه­های معرفتی، شناخت شخصیت انسان می باشد. شخصیت، تبلور هماهنگ مجموع عناصر و فعالیت­هـای درونی می­باشد که مدیریت اصول بنیادین جهان درونی را در دست دارد. به­همین علت انسان در میان پدیده­های هستی در بالاترین جایگاه قرار دارد، او از خاک آفریده شده و دارای نیروی عقل و معجونی از نیروهای متضاد، اخلاط مختلف و احساسات متفاوت می باشد که شخصیت او را شکل می­دهد. تحقق کما...

در این مقاله با تکیه بر سنت روایی اسلام به بررسی امکان، چگونگی و ویژگی‏های رشد عقلی انسان در روزگار ظهور می‏پردازیم. این مبحث از آن رو اهمیت دارد که گاهی مشاهده می‏کنیم با توجه به اوصاف نیکوی جامعه مهدوی و زیبایی‏ها و دلربایی‏های آن، مسئلة رشد و کمال عقلی در حاشیه قرار می‏گیرد یا با نادیده انگاشتن این مسئله، امور جملگی به دست اعجاز سپرده می‏شود. در این نوشتار می‏کوشیم با روش تحلیلی توصیفی جایگا...

مبحث اختیار، از موضوعات گستره فلسفه است که از دیرباز، نقش مهمی در مباحث اساسی متافیزیک، اخلاق، علم النفس و کلام داشته است. این نوشتار بر آن است تا با روش کتابخانه ای، مطالعه‏ای تطبیقی بین دیدگاه دو فیلسوف مسلمان، علامه طباطبایی(ره) و ملاصدرا درباره مبادی اختیار انسان صورت داده، و با توصیف و تبیین بنیادی‏ترین دیدگاههای این دو متفکر اسلامی در باب مساله اختیار انسان، شباهت‏ها و تفاوت‏های این دو را...

ابن عربی به لحاظ «سر القَدَر» جبر را و به لحاظ «سرّ سرّ القَدَر» تفویض را نفی می­کند. به عقیدۀ او هر کاری از جهت ایجاد و اظهار، به خدا برمی­گردد و از جهت قابلیت و قبول به انسان. تفکیک جهت ایجاد از جهت قبول در سخنان محیی الدین و پیروان وی، بر مبنای تقسیم جهات فاعلی است به ایجادی و قابلی، نه بر اساس جداسازی جهات فاعلی از جهات قابلی محض؛ و نه به معنای فاعلیت طولی و استناد کارها به فاعل قریب و بعید. از م...