بحث دربارۀ تفسیر و تأویل قرآن از دیرباز مورد نظر محققان ، اندیشمندان و پژوهشگران مسائل و مباحث دینی بوده و پیرامون آن تحقیقات گسترده و دامنه داری انجام گرفته است. غالب این تحقیقات به بحث دربارۀ زمینه های شکل گیری مکاتب تفسیری و چگونگی گرایش آنها به تأویل و تعیین و ترسیم حدود و رسوم آنها می پردازد و جایگاه عقل و عواطف بشری و تصویر و تصورات انسان را جهت دریافت مقولات دینی و بخصوص کلام وحی، مورد ب...

تأویل از جملۀ مهم‌ترین واژه‌هایی است که شیعه و معتزله از ابتدا تاکنون، برای فهم آیات الهی به آن توجه کرده‌اند. اهل حدیث، همواره به تأویل نگاهی منفی داشته‌اند و گاهی آن را بدعت پنداشته‌اند و مفسران آنها از تأویل اجتناب کرده‌اند و دور بودن از آن را درست دانسته‌اند. در عصر کنونی ابوزید از متفکران معتزلی، راهکار فهم درست قرآن را تأویل می‌داند؛ وی بر این اعتقاد است که با تأویل می‌توان امروز با قرآن ...

شیخ صدوق (381ق)، شخصیّت نامدار حدیثی شیعه، در سده چهارم هجری است. او که در شیعه، به عنوان رئیس المحدّثین شناخته می شود، از اخباریان متقدّمی است که در عرصه حدیث، به شکل گسترده ای وارد شده و ضمن گزارش حجم عظیمی از روایات فریقین - به ویژه روایات شیعه – اغلب، به بررسی محقّقانه و عالمانه آنها پرداخته و ضمن برنمودن نقاط قوّت و ضعف احادیث و اخبار، به شرح و تبیین آنها در زمینه ای گسترده و ذیل موضوعاتی متنوّع...

در این مقاله نویسنده نخست نگاهی دارد به زندگی‌نامه، گرایش قرآنی و علاقمندی دروزه به تفسیر قرآن بر اساس ترتیب نزول. سپس مبانی و مباحث مقدماتی روش تفسیری وی را به مطالعه می‌گیرد و در آن قداست ترتیب موجود قرآن، ضرورت چینش آن بر اساس ترتیب نزول، جهت تفسیر، نقش روایات اسباب نزول و خود قرآن در رابطه با کشف ترتیب نزول، اهمیت سیاق و کاربردهای آن را از نظر مؤلف توضیح می‌دهد. آن گاه میزان پایبندی نویسنده...

قاضی نعمان، از فقیهان معروف اسماعیلی، در آثار خود به مسئله تأویل به‌گونه‌ای خاص و متفاوت از دیگر اسماعیلیان پرداخته است. به‌رغم دیدگاه اسماعیلیان که به باطن و تأویل نگاه حداکثری دارند و در مواردی نیز دچار خطا می‌شوند، قاضی نعمان اعتقاد به تأویل را در کنار نص تبیین می‌کند و با ترسیم خط اعتدال می‌کوشد از خطا‌های دیگر اسماعیلیان در امان ماند. وی ظاهر قرآن را صامت و معجزه پیامبر(ص) و تأویل و باطن ر...

مفسران مسلمان بر اساس میزان پایبندی به ظواهر آیات و روایات گوناگون و یا رهیافت اصول‌گرایان در تفسیر کلام خداوند، در تفسیر عرفانی و تأویل آیات، مواضع مختلفی را برگزیده‌اند. وجود نسخ، تشابه و صعوبت، در برخی از آیات قرآن، نمایانگر نقش بسزای تأویل در فهم باطن آیات است. در میان تفاسیر قرآنی، محور تفاسیر عرفانی بر تأویل استوار است.     این نوشتار ضمن اشاره به تاریخ تطوّر معنای لغوی تأویل، به بررسی مف...

تأویل، واژه‌ای پرکاربرد و تأثیرگذار در حوزه دینی است که کارکرد اصلی آن، راهیابی به حقیقت متون است. ملاصدرا در آثار متعدد خود، در مواجهه با متون دینی، ضمن تأکید بر منبع وحی، بحث تأویل را مطرح می‌نماید. مقاله حاضر، به روش اسنادی، توصیفی و تحلیل محتوا، به مفهوم شناسی تأویل در اندیشه ملاصدرا و بررسی جایگاه احادیث و چگونگی تأویل آن در مکتب عقلی این دانشمند می‌پردازد. نتیجه پژوهش مشخص می‌سازد که صدرا...

 بررسى حقیقت تأویل از نگاه آیات قرآن و تبیین دیدگاه علامه طباطبایى در این باره است. نویسنده پس از بیان تفاوت دیدگاه‌ها، راجع به مفهوم تأویل، به بررسى معناى آن از دیدگاه قرآن پرداخته در این راستا آیاتى را که واژه تأویل در آن به کار رفته یک به یک مورد بحث قرار داده است و از مجموع بررسى‌ها به این نتیجه مى‌رسد که دیدگاه علامه طباطبایى درباره‌ى تأویل با مدلول آیات قرآن سازگارتر از سایر نظریات است. ا...

مقالۀ حاضر به بررسی روش فقه الحدیثی سید مرتضی در تأویل روایات - در کتاب امالی-می پردازد. سید مرتضی در کتاب امالی تصریح کرده که هرگاه خبر از قسم خبر واحد باشد کهعلم آور نیست و ظاهری متفاوت و مخالف با مطلب معلوم و قطعی داشته باشد، در صورت امکان، باید ظاهر آن را به گونه ای تأویل کرد که موافق و مطابق با حق و واقع باشد، در غیر این صورت رد این خبر و باطل دانستن آن واجب است. او از روش های گوناگونی در ...