بانوگشسب تنها زن پهلوان ایرانی است که دربارۀ او و کردارهای پهلوانی اش، منظومه ای مستقل شکل گرفته است. در میان منظومه های پهلوانی که پس از شاهنامۀ فردوسی به نظم درآمده اند، دو منظومۀ برزونامه و بانوگشسب نامه در منطقۀ کوهمرّه سرخی رواج یافته است. روایت شفاهی موجود در این منطقه، آمیزشی از حماسه و باورهای اساطیری ساکنان آن است که واکاوی آن، افزون بر ثبت روایتی که پیش از این در هیج منبع و مأخذی بررسی...

بلاگردانی یعنی انتقال غیرمستقیم شر و دور ریختن آن برای مدت معین یا زمان نامحدد. بشر فلسفه­های گوناگونی برای مبارزه با شر داشت و برای مبارزه با آن از ابزارهای رایجی همچون انسان، اشیاء، حیوان و ... استفاده می کرد. در این مقاله سعی شده­ است با مراجعه به شاهنامۀ فردوسی، روش های بلا گردانی بررسی شود. برای روشن شدن این امر، پس از ذکر مقدمه ای دربارۀ بلاگردانی، دلیل روی­آوری بشر به بلاگردان­ها ­و انوا...

ریخت شناسی قصه های عامیانه در سال 1928م. توسط فرمالیست روسی «ولادیمیر پراپ» آغاز شد. اساس کار وی بر پایۀ اعمال شخصیّت های قصه نهاده شده و در سال های اخیر، یکی از شیوه های رایج در تحلیل ساختاری قصه ها بوده است. در این مقاله، هفت خوان رستم که از جمله قصه های پرماجرای شاهنامۀ فردوسی بشمار می رود و موضوع آن یاری رساندن رستم به کیکاووس برای رهایی از بند دیو سپید است، مورد بررسی قرارگرفته است. برای ای...

گلشن زرنگار پدیده‌ای در شاهنامۀ فردوسی است که نخست‌بار در سرآغاز داستان رفتن کیکاووس به مازندران به میان می‌آید. گلزار معنی معمول گلشن است؛ اما در شاهنامه معنی غالب این واژه را باید سرا (خانۀ بزرگ و کاخ) و تخت دانست. شارحان شاهنامۀ فردوسی هنگام رویارویی با گلشن زرنگار و بیت بحث‌شده در این مقاله، از آن گذشته‌اند و یا با دیدگاه صرف لغوی، گاهی گلشن را به‌نادرست معادل باغ...

نام شهرسپ در بیشتر چاپ‌های تصحیح‌شده از شاهنامۀ فردوسی برای وزیر طهمورث پیشدادی به کار رفته است. برپایة روایت فردوسی، او پارسایی است که نماز و روزه آورد. طهمورث به ارشاد شهرسپ به چنان تهذیب نفسی رسید که توانست بر اهرمن بند نهد و او را اسب خود کند. از وزیری با چنین پایگاه و دستگاه در اوستا و متون دورۀ میانه نامی نیست. در دورۀ ایرانی نو، صورت رایج و غالب نام این شخصیت ـ بدون توجه به اینکه وزیر طه...

شاهنامه فردوسی، اثر ماندگار ایرانی و اصیلی است که آیین ها و فرهنگ ایران کهن را در خود نگاه داشته است. هر کدام از آن آیین ها قابل بررسی است. یکی از این آیین ها، آیین سوگند خوردن است که امروزه نیز از آن استفاده می شود و در جای جای شاهنامه به آن پرداخته شده است. بنابراین در این مقاله سوگند و باورهای کهن مرتبط با آن و بازتاب آن در شاهنامۀ فردوسی و نیز ارتباط اساطیری آن با دو عنصر آب و آتش بررسی می ...

پشوتن، نام‌بُردارترین پسر گشتاسب در سنّت و ادبیات مزدیسناست. در باب فرجامِ کارِ وی با چند روایت متناقض روبه‌رو هستیم: نخست مشهورترین روایت بر پایۀ اَسناد و شواهد موجود از گزارش‌ها و روایت‌های متون کهن پهلوی، پشوتن یکی از بی‌مرگانیست که در آخرالزّمان پیش از هزارۀ‌ هوشیدر، علیه بدکاران و دیوان رستاخیز می‌کند و هم‌چنان در هزارۀ هوشیدرماه، سروری خواهد کرد. دیگری روایتی از چگونگی نامیرایی پشوتن با خوردن ش...

نسخه‌های قدیمی جزئی از آثار و هویت ملی هر قوم و ملت به‌شمار می‌رود. خوشبختانه برخی از این آثار در جمهوری تاجیکستان تا امروز محفوظ مانده‌اند. یکی از مهم‌ترین مراکز نسخ خطی تاجیکستان شعبۀ دست‌خط‌های شرق کتابخانۀ ملی «ابوالقاسم فردوسی جمهوری تاجیکستان» است که به‌مدد گروهی از دانشمندان معتبر ازجمله استاد صدرالدین عینی، باباجان غفوراف، عبدالغنی میرزایف و... تأسیس شده است. شایان ذکر است که در سال ۱۹۵...

بررسی تطبیقی خرد در «شاهنامه» و «الأدب‌الصغیر ‌و الأدب‌الکبیر» حسین تک‌تبار فیروزجائی* علی شمس‌اللهی چکیده حکیمان ایران باستان به اندرزهای اخلاقی و مضامینی چون خوش‌اخلاقی، سیاست، زهد، دوستی و بخصوص خرد و‌خردورزی گرایش شدیدی داشتهاند. این اندرزها و مضامین از راه ترجمۀ متونِ پهلوی به عربی به ادبیات عرب راه‌یافت و استقبال مردمان عرب از فرهنگ ایران زمین را درپی‌داشت که اعتراف محققان و اندیشمندان عر...

شاهنامۀ فردوسی از همان سال­هایی که این اثر آفریده شد، معتبرترین سند هویّت و خصلت­های قومی و عامل تقویّت روحی مردم ایران شناخته شده است. این منظومه از آغاز سرایش، در گروه­ها و طبقات مختلف مردم ما اثر عمیق و جاویدان نهاده و بسی داستان­ها و باورها را پدید آورده است. اغلب داستان­های آن، روایت­های شفاهی گوناگون در میان عامّة مردم این سرزمین داشته­ است و آنان با قومیّت­ها و گویش­های مختلف و با روایت­های ...