شناخت قلمرو کارآیى دین در زندگى فارغ از انگیزه‌هاى انسانى از نگاه علامه طباطبایى مورد بررسى و نقد قرار گرفته است.  نویسنده، با طرح پرسشهایى راجع به نقش و کارکرد دین در زندگى اجتماعى از ضرورت شناخت دو مقوله انسان و دین براى پاسخ به آن پرسشها سخن گفته است. سپس دیدگاه انسان شناختى علامه طباطبایى را در سه محور فطرت، عقل و سعادت مطرح نموده، به این نتیجه مى‌رسد که ویژگى فطرت آدمى عقل اوست و عقل به ت...

عقل متعارف یا فهم عرفی اشاره به معنایی دارد کهمردمدر زندگی روزمره از آنها استفاده میکنندد در مکاتد فلسفی برخی از پارادایمهای علوماجتماعی، مانندتفسیرگرایی و درعلدوماسدممی ماننددعلدم فقدهو اصدو بهکار گرفته شده است اکنون مسئلهاین است کهتولیددانش نظاممنداز معرفت عامیانهیاعقدل متعدارف درپارادایم اسممی علوماجتماعی چگونهممکن است؟ برای رسیدن بهپاسخ، بهبررسی مفاهیم مورد استفاده درعلم اصو و فقهمانندعرف،ع...

نهاد آغازین و فرجامین دستگاه شناخت، طبیعت عقل است. از این رو پرسش از چیستی خردورزی و تعقل، اساسی ترین پرسش بشر است. در این نوشته تلاش کرده ایم تا ضمن توضیح چیستی خردورزی، به این پرسش های بنیادین پاسخ دهیم که «عقل چگونه می تواند هم چنان که دربارة «جز خود» تعقل می کند، دربارة خود نیز تعقل کند؟» و «چگونه و از چه رو و تا کجا می تواند خود را نقد کرده و مورد داوری قرار دهد؟» مدعای ما در این مقاله آن ...

علامه طباطبایی (1281- 1360 ش) اولین متفکر دوران معاصر است که به بحث‌های معرفت‌شناسی پرداخته است. او در کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم به شبهات مکاتب سوفسطایی، شکاکیت، و تجربه‌گرایی افراطی در عدم اعتماد به عقل در دریافت حقیقت پاسخ داده است و فلسفة اسلامی را نظام رئالیستی مبتنی بر عقل‌گرایی معرفی می‌کند. وی هم‌چنین به نقش بی‌بدیل عقل در فهم حقایق دینی توجه دارد و نکات مهمی را در این باره متذکر می‌...

عقل، عاطفه و عمل سه عنصر اساسی تربیت اخلاقی هستند. دربارة تأثیر و برتری عقل و عاطفه در تربیت اخلاقی، بحث‌های فراوانی شده است. این مقاله قصد ندارد به بررسی این نکته بپردازد که آیا بین این دو ثنویت است یا وحدت، چرا که امروزه دیگر از ثنویت‌هایی که شاید قرن‌ها به طول انجامیده است دیگر خبری نیست. آنچه که در این پژوهش مطرح می‌شود جایگاه و نقش عقل و عاطفه در تربیت اخلاقی با توجه به زمان است. بررسی‌ها ...

نقش عقل در معرفت ما نسبت به اخلاقیات یا در برانگیخته شدن ما برای انجام افعال اخلاقی از اهمیت خاصی برخوردار است. عده­ای عقل را در تشخیص تعدادی از حسن و قبح­ها مستقل می­دانند اما عده­ای دیگر معتقدند که افعال، حسن و قبح عقلی نداشته، اتصاف آن ها به خوب و بد تابع  امر و نهی شارع است. در این مقاله به تعریف و نقد دیدگاه های مطرح در این بحث می پردازیم.

از منظر ملاصدرا، مبدأ تکون نفس انسان خاک است که از جمادی به مرحلة نباتی و، سپس، به مرتبة نفس حیوانی می رسد. وقتی که انسان متولد می­شود، از ابزارهای حسی که در ذات او به ودیعت گذاشته شده استفاده می کند و در مسیر تکامل به سوی نفس انسانی حرکت می نماید تا از مرحلة حس و خیال عبور کرده به مرحلة عقل ـ که ممیز انسان و حیوان می­باشد ـ برسد. چون کمال نهایی و غایت آفرینش انسان رسیدن به مقام شهود می­باشد، د...

عقل فعال در فلسفه اسلامی، عقل دهم از سلسله عقول دهگانه مشائی است که فعلیت عقل بالقوه انسانی در سایه اتحاد یا اتصال به عقل فعال تحقق می­یابد. این حقیقت عقلانی در حکمت اشراق نقش وسیعتر و جذابتری را ایفا می­کند. این پژوهش بر طبق سنت روش­شناسی مطالعات تطبیقی به تحلیل و تطبیق آرائ اشراقی سهروردی و اندیشه شیعی می­پردازد. یافته­ها: 1- عقل فعال در حکمت اشراق، حقیقت ثابت ولی ذومراتب است که در نخستین تج...

موضوع رابطه عقل و دین همواره یک مسأله اساسی و مطرح در میان متکلمان و فلاسفه مسلمان و غیره مسلمانان بوده و هست. در میان متفکران و فلاسفه اسلامی ابونصر فارابی در این رابطه نقش بسزایی دارد. زیرا پس از آشنایی مسلمانان با عقل گرایی یونان و سر گرفتن این بحث که شاید این پدیده محصول بیگانه باشد، فارابی بود که با اعتقاد به هماهنگی بین عقل و دین، باب جدیدی به روی فلسفه اسلامی گشود. بابی که راه را برای فل...

فیلسوفان اسلامی در جست‌وجوی کمال خاص انسانی، به سراغ بعد عقلانی وی رفته، آن را به عقل عملی و نظری تقسیم نموده‌اند. به‌ اعتقاد ایشان، رهاورد تکامل عقل عملی و تسلط عقل بر قوای حیوانی، تنها آن است که راه را برای استکمال حقیقی انسان باز می‌کند؛ اما تکامل حقیقی انسان در بعد عقل نظری وی رخ می‌دهد که پس از طی مراتب عقل هیولانی، بالملکه و بالفعل، در نهایت، به درجه‌ی عقل مستفاد رسیده، صورت تمامی عالم در...