صحابه در تفسیر آیات از روایات پیامبر، اسباب نزول، لغات، عادات و سنتهاى عرب سود مى‌برند و بیشترین توجه ایشان به تفسیر نقلى بود. تابعین افزون بر تفسیر نقلى از سخن صحابه نیز بهره مى‌گرفتند. در عصر تابعین اختلافات درباره قرآن، تفسیر و شیوه‌هاى تفسیرى بالا گرفت. معتزلیان در تفسیر آیات از دو روش تفسیر قرآن به قرآن و تفسیر به مأثور سود مى‌بردند در تفسیر قرآن به قرآن از بینات براى تفسیر مجلات، از خاص ...

 تبیین نقش اسباب نزول در تفسیر قرآن و تعیین حوزه‌هاى کاربرد آن در فهم معانى آیات است. یکى از دانشهاى مورد نیاز مفسّر، علم اسباب نزول است. آشنایى با موقعیّت زمانى، مکانى، فردى و اجتماعى نزول آیه‌اى یا بخشى از آیات، این امکان را به مفسّر مى‌دهد تا حقایق و معارف وحى را در زمینه‌هاى پیشینى و مقارن با آن مورد بررسى، تحلیل و نتیجه‌گیرى قرار دهد. از سوى دیگر، اسباب نزول در فهم مقاصد و اسلوب تعابیر قرآن ک...

 بررسى نقاط همسو و ناهمسو در میان متون اصلى سه دین بزرگ ابراهیمى یعنى یهود، مسیحیت و اسلام است. نویسنده در چهار محور تاریخ، تشریع، معارف و اخلاق نگاه و بیان قرآن و عهدین را به مقایسه و ارزیابى گرفته است. در محور نخست از دو زاویه بحث کرده است 1- ثبت رویدادهاى تاریخى که در این زمینه قرآن با تورات و انجیل همسویى نسبتاً زیاد دارد البته تفاوتهایى نیز هست امّا تورات و انجیل همسویى زیادى با یکدیگر ندارن...

 تبیین اصول نظرى سید قطب در "فى ظلال القرآن" و نمودار ساختن تشابه این نظریات با اصول هرمنوتیک است. نویسنده پس از رد کردن آشنایى سیّد قطب با نظریات دانشمندان غربى در زمینه هرمنوتیک و نیز استنباط این دیدگاه‌ها توسط سیّد قطب از میراث عظیم فرهنگى تفسیر و علوم قرآن؛ این دیدگاه را رهاورد "زندگى در فضاى قرآنى" و محصول اندیشه و تأمّلات ژرف و روشمند دانشمندى مسلمان دانسته است.  سید قطب معتقد است پیش فهم‌ه...

رویارویى چهار مفسّر قرن اخیر با مقوله عقل و کاربرد آن در تفسیر قرآن مورد بررسى قرار گرفته است. در تفاسیر المیزان، المنار، الفرقان و فى ظلال القرآن کارایى عقل در تفسیر وحى با تفاوتهایى پذیرفته شده است. المیزان عقل سلیم و رها از هوا و هوس را اجازه تفسیرگرى مى‌دهد، المنار عقل علمى و تجربى را میدان داده است. فى ظلال القرآن عقل را شاگرد وحى معرفى مى‌کند و الفرقان عقل را با گونه‌هاى مختلف آن مؤثر مى‌ش...

 اصول و مبانى تفسیر "الفرقان فى تفسیر القرآن بالقرآن و السنة" اثر دکتر شیخ محمد صادقى مورد نقد و بررسى قرار گرفته است.  مقاله با بیان سبک تفسیر الفرقان به شاخصهاى ویژه آن مى‌پردازد. در این راستا از عناوینى چون شیوه نگارش خاص، بهره‌گیرى از ظرفیت مفهومى واژه‌ها تا حدّ ممکن، به کار بردن واژه‌هاى مشترک قرآن در چند معنا، درنگ و دقّت در تعبیرها و واژه‌ها به صورت فوق‌العاده، اعتماد بر ملاکها و اصول تفس...

 این متن در صدد نقد و بررسى و پاسخ به شبهات ظاهرگرایان در فهم و تفسیر قرآن است. فهم و برداشت از قرآن، در طول تاریخ تفسیر، گرفتار دو رویکرد نادرست بوده است؛ تأویل‌گرایى بى‌ضابطه و برداشت‌هاى باطنى و دیگر جمود و سطحى‌نگرى و ظاهرگرایى که به تعطیل شدن عقل در مقام فهم قرآن و کند شدن حرکت علمى انجامید. نویسنده، نخست به تبیین این رویکرد و ارائه نمونه‌هایى از آن پرداخته و سپس شبهات کلى ظاهرگرایان در مق...

 برخى از پیش‌فهم‌هاى علامه طباطبایى در تفسیر المیزان مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.  نویسنده در آغاز با طرح این پرسش که آیا فهم قرآن براى همه میسّر است و ظواهر براى همه حجت است یا خیر؟ نظریه علامه را در رابطه با آن مطرح مى‌کند و معتقد است که علامه به عنوان یک پیش‌فرض قرآن را براى همه قابل فهم مى‌داند. سپس به پیش‌فرض‌هاى دیگرى اشاره مى‌کند از قبیل: تمثیلى بودن بیان قرآن، تفاوت کلام الهى با ک...

 بخشى از تلاشهاى استاد مطهرى در راه تبیین و تفسیر قرآن گزارش شده است.  شهید مطهرى دست‌یابى به ادراک معانى و تفسیر قرآن را، از راه تأمل و تدبر در آیات آن ممکن مى‌شمارد و قرآن را مانند طبیعت، کتابى مى‌داند که براى یک زمان نازل نشده تا همه اسرار و رموز آن در همان زمان کشف شود. استاد در مورد شیوه درست فهم و تفسیر قرآن بر روش تفسیر قرآن با قرآن تأکید مى‌کند و خرد و اندیشه آدمى را زبان گویاى قرآن و ...

 دلایل لزوم فهم متن با توجه به افق تاریخى عصر نزول و دیدگاه ابوزید در این زمینه مورد بررسى و نقد قرار گرفته است. نظرگاه‌هاى گوناگونى در بهره‌گیرى از هرمنوتیک وجود دارد. برخى استفاده از هرمنوتیک را نمى‌پذیرند. شمارى مانند ابوزید تنها راه صحیح فهم متن را بهره جستن از هرمنوتیک مى‌دانند و بعضى چون حسن حنفى تکیه بر منطقه عقل خالص و تحلیل تجربه‌هاى مشترک انسانى را پیشنهاد مى‌دهد و تقلید همه جانبه از ...