مدرسۀ کوفه و بغداد را می‏‌‌‏‌‌توان دوران اوج شکوفایی و درخشندگی کلام امامیه در سده‏‌‌های نخستین به شمار آورد؛ اما در فاصلۀ زمانی میان مدرسۀ کوفه و بغداد (آستانه غیبت صغری تا عصر شیخ مفید) به دلیل نامناسب بودن پاره‏‌‌ای از شرایط، کلام امامیه تمرکز جغرافیایی لازم را نداشته است. نوشتار پیش‏‌‌رو درصدد است با معرفی متکلمان امامی این عصر و بیان دیدگاه‏‌‌ها و تلاش‏‌‌های علمی و تولیدات کلامی آنان، نشان...

طرح برهان نظم در کلام اسلامی به عنوان یکی از راه‌های اثبات وجود خدا سابقه دیرینه‌ای دارد. به رغم این سابقه، پرسش‌ها و ابهام‌های فراوانی پیرامون صغری، کبری و تقریرات برهان نظم وجود دارد. آنچه بیش از همه بر ابهام می‌افزاید، تعریف «نظم» و تعیین قسم خاصی از نظم در تقریرات برهان نظم است. انحصار نظم در این برهان به نظم غایی، دلیل روشنی ندارد؛ با استفاده از نظم فاعلی نیز می‌توان برهان را تقریر کرد. نی...

زیگموند فروید رؤیا را محصول امیال سرکوب‌شدة انسان می‌داند که تا ضمیر ناخودآگاه پس رانده شده‌اند، ولی در رؤیا مجال ظهور پیدا می‌کنند. در جهان اسلام، فلاسفة اسلامی، از جمله ملاصدرا، نیز کم‌وبیش به رؤیا پرداخته و دربارة آن بحث کرده‌اند. هر چند نگاه فروید به رؤیا با نگاه ملاصدرا تفاوت بسیار دارد، برخی تشابهات میان دیدگاه این دو متفکر قابل ردیابی است. در این مقاله نشان داده شده است که فروید و ملاصدر...

در این مقاله، می‌کوشیم ابتدا دیدگاه شیخ مفید (ره) را در خصوص علم امام، منشأ این علم، علم امام به غیب، و اقسام این علم تبیین کنیم. سپس قلمرو علم امام و مصادیق آن را طرح خواهیم کرد و نشان می‌دهیم که علم امام به تمام صنایع، زبان‌ها و لغات، دانش فرشتگان و انبیاء، تمام کتب آسمانی، آگاهی از درون افراد، علم، علم‌الکتاب و... تعلق می‌گیرد.  

چکیده نوشتار حاضر کوششی در راستای فهم احاطه علمی انسان کامل از دید صدرا و نسفی است . نگارنده بر این باور است که احاطه علمی انسان کامل ، ارتباط مستقیمی با حقیقت علم و تهذیب نفس دارد . حقیقت علم در نظر صدرا و نسفی نوری از جانب حق تعالی است همچنین هر دو بر این نکته واقف اند که این نور براثر سیر و سلوک به دست می آید .بالاترین مرتبه این نور متعلق به انسان کامل است که به همه علوم احاطه دارد . بنا بر ...

مرتبۀ ذات احدیت، نخستین تعین و تجلی ذات غیب الغیوب است که در آن، اسماء و اعیان، اتحاد مفهومی و مصداقی با یکدیگر و با ذات دارند. تلقی از ذات احدیت در لسان عرفا، معمولاً بدین شکل است که آن را مرتبۀ ظهور حضرت هویت و غیب الغیوب و باطن مقام واحدیت می دانند و این هر سه، مراتب ذات حق تعالی را در مقابل مراتب خارج که عبارت از جبروت، ملکوت و ملک است، شکل می دهند؛ البته اساساً چنین تغایری میان مراتب مذکور ب...

در دوران غیبت صغری، ابو سهل اسماعیل بن علی و ابو محمد حسن بن موسی نوبختی از مشهورترین متکلمان امامیه در بغداد بودند که نقش مهمی در انتقال میراث کلامی امامیه به متکلمانی چون شیخ مفید و سید مرتضی بر عهده داشته اند. از آن جا که اندیشه های امامیه در دوران شیخ مفید و سید مرتضی تفاوت هایی با آراء متکلمان عصر حضور همچون هشامین و مؤمن الطاق دارد و به نوعی به اندیشه های کلامی معتزله نزدیک تر شده برخی بر...

مهم ترین دلیل عقلی ارائه شده در مورد اصل امامت، «قاعده لطف» است. این قاعده وجود امام و نصب وی را لطف می داند و از طرفی لطف را بر خداوند واجب دانسته و آنگاه نصب امام را بر خداوند واجب می داند. درمورد کبری این قیاس اختلافاتی در دیدگاه شیعه و سنی وجود دارد. صغرای قیاس مذکور (لطف بودن وجود امام) به صورت های گوناگون تبیین شده است. تبیین کمال معنوی، تبیین کمال اجتماعی و حفظ بقای شریعت از جمله تقریرها...

چکیده : نوشتارحاضر به تشریح اهمیت، آثار و برکات، عوامل و وسایل تفکر و ادله آن از قرآن و سنت می پردازد. و آیاتی از قرآن کریم مبنی بر دعوت انسان ها به تفکر و تعقل در امور را تجزیه و تحلیل می کند. نویسنده در سه فصل به این موضوع پرداخته است. فصل اول معنای لغوی و اصطلاحی تفکر و اصطلاحات و معانی واژه های مترادف آن همچون: تعقل، بصیرت، تدبر، تذکر، اعتبار (عبرت)، نظر و تفقه را شرح می دهد. نگارند در فصل ...

ﻧﻘﺶ آﻓﺮینی سیاسی و ﻓﻜﺮی امامیه و زﻳﺪﻳﻪ، دو فرقه اﺛﺮﮔﺬار شیعی، در برخی زﻣﺎنﻫﺎ ﺑﺎرز و اﻧﻜﺎرﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ. از اﻳﻦ رو، ﺿﺮوری اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺎ واﻛﺎوی ﻣﻨﺎﺳﺒﺎت اﻳﻦ دو فرقه ممتاز شیعی، ﺿﻤﻦ ﺑﺮرسی ﺑﺮﻫﻪای از تاریخ فکری امامیه، ﺑﻪ ﻧﻘﺎط واﮔﺮایی آنها در آﻣﻮزهﻫﺎی ﻛﻼمی و دادوستد میراث حدیثی آنان دﺳﺖ یابیم. این ﻣﻘﺎﻟﻪ، در پی ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ‌ها اﺳﺖ ﻛﻪ این دو فرقه مهم شیعه، در ﻣﺤﺪوده زﻣﺎنی غیبت ﺻﻐﺮی ﺗﺎ پایان قرن ششم ﻫ در ﭼ...