گویش کنونی همدانی، بازماندۀ گویش ازدست رفتۀ همدانی کهن است که می توان بخشی از ویژگی های این گویش کهن را در سروده های دگرگون نشدۀ باباطاهر همدانی بازیافت. در این نوشتار به بررسی گزیده ای از واژگان گویش همدانی امروز پرداخته شده است. از ویژگی های این گویش، می توان به شمول بر برخی واژه های پهلوی و واژه هایی با ریشه های باستانی (اوستایی، پارسی باستان و سنسکریت) که در زبان فارسی معیار کاربرد ندارند، ...

متون ادبی و تاریخی در هر منطقه، کم و بیش معرّف و نشان‌دهندۀ فرهنگ عامۀ آن منطقه است. در بین این آثار، متونی را می‌توان یافت که سرشار از لغات و اصطلاحات محلی، ضرب‌المثل‌ها، کنایات، آداب و رسوم، عقاید و باورهای عامیانۀ منطقه‌ای است که خالق اثر بدان تعلّق دارد. بررسی صبغه‌های اقلیمی و محلی این گونه آثار و تحقیق بر روی عناصر فرهنگ عامه، نقش بسزایی در شناخت ادبیات محلی هر خطّه دارد. یکی از نویسندگان پر...

در مقاله مختصر مضمون و محتوای یکی از آثار گرانبهای ترجمه ی عصر 10 «ترجمه ی تفسیر طبری» بررسی گردیده، بعضی ویژگی های لغوی و کلمه سازی آن به رشته ی تحلیل کشیده شده است. با ذکر مواد فاکتولوژی (factology) فراوان و تحلیل آن ها از نگاه زبان شناسی نشان داده شده است که اثر مذکور در انعکاس نمودن ثروت های غنی زبان نیاکانمان مقام شایسته ای دارد. تدقیق کامل زبان اثر می تواند بهر آشکار نمودن بسیار نکته های ...

لری بویراحمدی از گویش های جنوب غربی ایران است که در منطقۀ بویراحمد استان کهگیلویه و بویراحمد رواج دارد. این گویش در کنار دیگر گویش های لری (مانند بختیاری و لری لرستانی) و فارسی، بازماندۀ فارسی میانه است که خود بازماندۀ فارسی باستان است. در این مقاله چند واژه از این گویش ریشه شناسی شده است. درمورد هر واژه نخست برپایۀ شواهد موجود در خود گویش، ساخت اشتقاقی و دگرگونی های آوایی آن توضیح داده شده و س...

تالشی از زبان های ایرانی شمال غربی است که در کرانه های جنوب غربی دریای خزر، از سفیدرود در جنوب تا لنکران جمهوری آذربایجان در شمال، متداول است و به سه گویش شمالی، مرکزی و جنوبی طبقه بندی می شود. از منظر ریشه شناسی، زبان های ایرانی به ویژه تالشی کمتر مورد مطالعه قرار گرفته اند. ارتباط تاریخی زبان ها از طریق پژوهش های ریشه شناسی بیشتر و بهتر درک می شود. در این مقاله تعدادی از واژه های تالشی ریشه ش...

بخش عمده ای از تحقیقات ادبی دربارة مثنوی لیلی و مجنون نظامی، به شرح ابیات و معنی لغات ـ چه شرح کامل و چه گزیده ـ اختصاص دارد.در این مقاله ابتدا به معرفی و نقد ساختاری و محتوایی شرح ها پرداخته شده و سپس ریشه های اختلاف نظر شارحان، در سه حوزه زیر، با ذکر مثال هایی از ابیات لیلی و مجنون، تبیین و تحلیل شده است:الف) واژگان؛ گاه اختلاف نظر شارحان در معانی حقیقی و استعاری واژه ها و یا حقیقی یا استعاری...

مثنوی بزرگترین و مشهورترین کتاب منظوم عرفانی از زمان خود مولانا مورد توجه علما و عرفا قرار گرفته است. از دیر زمان شرحهایی به زبانهای مختلف برآن نوشته اند و در اثنای شرح پاره یی از لغات آن را توضیح داده اند. درباره لغات مثنوی هم کتابهایی مستقل از قرن نهم هجری به بعد تدوین شده که از میان آنها به فرهنگ مثنوی از عبداللطیف بن عبدالله کبیر و مظهر الاشکال از محمد شعبان زاده که به ترکی و احتمالاً از سده...