تجرد نفس از مباحث مهم فلسفه اسلامی است که در کلام اسلامی کمتر بدان پرداخته شده است. فیلسوفان مدافع این نظریه و جمهور متکلمان مخالف آنند. در مکتب مشاء ادله ای بر تجرد نفس طرح شده که در آثار دو متکلم برجسته منتفقد این مکتب غزالی و رازی نیز منعکس شده است. این دو اندیشمند در این مساله در برخی از آثار خود موضع فیلسوفان را برگرفته و در برخی دیگر به موضع متکلمان نزدیک شده اند اما ادله مورد نظر به لحاظ...

      تحلیل سوانح­العشاق از دیدگاه «من استعلایی» پدیدارشناختی   (رویکردی پدیدارشناختی به قلمرو عرفان)     راضیه حجتی‌زاده [1]   تاریخ دریافت: 27/11/91   تاریخ تصویب: 20/8/92         چکیده   متون ادب فارسی به سبب برخورداری از تنوع وگستردگی فراوان از دیرباز توجه منتقدان را به خود معطوف داشته است. در این میان، سوانح احمد غزّالی از دو جهت، یکی به دلیل نظریه­پردازی‌های معرفت­شناسانه و دیگر نوع نگاه م...

پژوهش و تحقیق در خصوص مسئلة ابلیس همواره برای متفکران، اهمیت فوق‌العاده‌ای داشته است و در این میان، عارفان مسلمان با رویکرد تأویلی و برداشت‌هایی بر پایة معرفت ذوقی و شهودی و با بیانی رمزی و شطحی جایگاه منحصر به فردی را به خود اختصاص داده‌اند. رویکرد مبتنی بر قبول جبر و ارادة ازلی در شقاوت ابلیس و نافرمانی او در سجده بر آدم(ع)، رویکردی است که برخی عارفان اسلامی، به ویژه پیروان مکتب سُکر، به جهت ت...

بررسی سرچشمة افکار و اندیشه‌های متفکران و شاعران بزرگ و تعیین میزان چگونگی اقتباس ایشان از نوشته‌های پیشینیان، ما را در شناخت هرچه بیشتر بنمایه‌های افکار آنان کمک می‌کند. کیمیای سعادت از معروف‌ترین کتب امام محمد غزالی است در علم اخلاق که چکیده‌ای است از کتاب بزرگ احیاء علوم الدّین با افزون و کاستی، و می‌توان گفت که غزّالی آن را با همان نظم و ترتیب، با نثری زیبا و روان نوشته است. وی در این کتاب مط...

در مقاله پیش رو دیدگاه غزالی در خصوص ساحت ارادی نفس مورد بررسی قرار می گیرد. غزالی ساحت ارادی انسان را در دو سطح حیوانی و انسانی مورد توجّه قرار می دهد. به کارگیری تعابیری چون قوّه عامله، عقل عملی، قدرت، و اراده از سوی او در اطلاق به ساحت ارادی نفس انسانی مسئله مهم حیث معرفتی یا تحریکی داشتن عقل عملی را پیش می کشد که بررسی موضوع نشان دهنده اعتقاد غزالی به تعلّق عقل عملی به ساحت معرفتی و تأکید بر ن...

  با توجه به اینکه تعهد شاعر چیزی جز مسئولیت­پذیری او نیست، انتقاد از ریاکاران و ظاهرسازان از دیرباز، زبان و کلام شاعران و نویسندگان را که نسبت به جوامع انسانی احساس تعهد می­کردند تحت تأثیر قرار داده است. یکی از شیوه­های انتقاد شاعران، استفاده از شیوه یا نوع ادبی طنز است. می­توان گفت در این مسیر زبان طنز بهترین وسیله است، زیرا که؛ طنز ادبی کلامی است هنری و خنده­انگیز که ضمن انتقاد، هدفش اصلاح ج...

غزالی در دوره‌ای از تاریخ فکر و اندیشۀ اسلامی زندگی می‌کند که بسیاری از متفکران در رویکرد کلامی خود، داد و ستد‌های گونه‌گونی با فلسفه به نمایش می‌گذارند. در این ایام بیشتر متکلمان با بهره‌گیری از واژگان، مفاهیم و برخی روش‌های فلسفی تلاش می‌کنند پندار و باور‌های کلامی خویش را به کرسی اثبات نشانند؛ اما از آن‌سو هم توجه دارند در اخذ مبانی تا سرحد امکان، فاصلۀ خود را با فلسفه حفظ کنند. غزالی نیز هم...

محمد غزالی و توماس آکویناس به ترتیب در جهان اسلام و مسیحیت، نقشی تأثیرگذار بر اندیشمندان پس از خود داشتند. نگاه دینی آن‌ها در آثارشان نمایان است و یکی از مسائلی که به تبع نگرش دینی، هر دو متفکر به آن معتقدند، مسئله تمایز نفس و بدن است. این موضوع اگرچه سابقه‌ای به قدمت اندیشه یونان باستان دارد، اما نوع نگاه دینی غزالی و آکویناس، نتایج فلسفی آن را از عقیده فیلسوفانی چون ارسطو متمایز می سازد. از ج...

نحوه رابطه ایمان با دلیل عقلی از مسائل مهم فلسفه دین است. غزالی به منزله منتقد جدی فلسفه و کلام، از سویی علم کلام را حرام و عموم مردم را از ورود به این علم نهی می‌کند و از سوی دیگر انتقادات جدی بر کسانی دارد که سعی دارند ایمان دینی را بر پایه‌های دلایل کلامی و عقلی استوار کنند. وی ایمان مبتنی بر دلیل عقلی را در معرض شبهات و به همین دلیل زوال‌پذیر و ایمان عوام را راسخ‌تر از ایمان مبتنی بر دلایل ...

چکیده ارتباط میان ایمان و عقل متفکران بسیاری را چه در مغرب زمین و چه در میان متفکران اسلامی به خود مشغول داشته است، از جمله این متفکران غزالی و پاسکال هستند. غزالی بر برتری ایمان بر تعقل معتقد بود و داور نهایی را دین و ایمان می دانست چرا که باور داشت به واسطه براهین و استدلال های عقلانی نمی توان ایمان را توجیه کرد، حتی اگر چنین کاری هم انجام شود، این ایمان عقل زده است و نمی تواند به ما کمک کن...