از ریاضی دان و فیلسوفی به نام حسام الدین علی بن فضل اللّه سالار، گذشته از چند رسال? کوچک ریاضی، کتابی به نام جامع قوانین علم الهیئة در مثلثات کروی باقی مانده است که خواجه نصیرالدین طوسی در تألیف کشف القناع عن اسرار الشکل القطاع از آن بهره برده است. با این حال، در منابع کهن از او به ندرت یاد شده و در پژوهش های جدید نیز آنچه در بار? او گفته شده نادرست و متناقض است. برخی از پژوهشگران زمان زندگی او ...

عزیزا­لدین نسفی از عارفان پرکار قرن هفتم هجری است که در آثارش توجه بسیاری به تعلیم، تربیت و آموزش داشته؛ از این جهت میان انواع ادبی، «نوع تعلیمی» را می­توان به تأ­لیفاتش اطلاق کرد. تعلیم و تربیت موفق همواره از دغدغه­­های اساسی جوامع و افراد بوده است. نسفی نیز همچون معلم و مصلحی که در قبال افراد و جامعه احساس مسئولیت می­کند به امر خطیر آموزش و تعلیم می­پردازد و این وجهی است که در آثار نسفی فرامو...

سده پنجم هجری، قرن تلاقی فرهنگهای گوناگون در سرزمینهای اسلامی و نمودار گسترش زبان وادبیات عرب درپی کوششهای دانشمندان اسلام است. زبان عربی ضمن تأثر از فصاحت و بلاغت قرآنی در لفظ و اثر پذیری محتوایی از مفاهیم وگزاره های دینی، در عقیده وگفتار عالمان و شاعران ملل دیگر اثر گذاربوده است. کاربرد الفاظ قرآنی و مفاهیم اعتقادی به ویژه درآثار ادیبان و شاعران، بازتاب خاص یافته است. از جمله شاعران دین مدار ...

مولانا حسین واعظ کاشفی سبزواری یکی از نویسندگان ذی‌فنون فارسی در قرن نهم هجری است. این نویسنده در بیش‌تر شاخه‌های علوم و شبه‌علوم روزگار خود متبحّر و صاحب تألیف بوده است. یکی از مهم‌ترین آثار او، فتوت‌نامة سلطانی، از آثار ارزشمند ادبیات عامیانة تصوف به‌شمار می‌رود. محمدجعفر محجوب این اثر را بیش از چهل سال پیش بر اساس دو دست‌نویس ناقص تصحیح کرده و، بر همین مبنا، به دلیل نقص و شمار اندک دست‌نویس‌ه...

- مقدمه پیشاپیش بایسته است که به سه موضوع بعنوان مقدمۀ بحث اصلی این گفتار، نگاهی گذرا داشته باشیم: اصول عرفان و تصوف، سیر تکاملی عرفان و نظام هماهنگی لفظ و معنی در عرفان 1-1- اصول عرفان و تصوف آنانکه در راستای پرده برداشتن از اسرار هستی و حل معمای وجود، جرات حرکت یافته اند از دیرباز به دو گروه تقسیم شده اند: فیلسوفان، عارفان. فیلسوفان از عقل و اندیشه و عارفان از سلوک و ریاضت بهره جسته اند. گروه...

قرن هشتم ‌هجری‌قمری، سرآغازی بر آشتی تصوف با تشیّع امامیه به شمار می‌رفت. اما این روابط در آستانۀ تأسیس سلسله صفوی، به‌حدی گسترش یافت که مفاهیمی چون ولایت، در آمیزه‌ای از مضامین شیعی‌صوفی، زمینه را برای کارکرد سیاسی آن مستعد ساخت. خانقاه‌نشینان صفوی برای نخستین‌بار، تشیّع امامیه را در ایران‌ رسمیّت دادند؛ امّا اتکا به حمایت ترکمانان در کسب قدرت، گزیری جز برتری وجه صوفیانه غالی بر تشیع اعتدالی نمی‌ن...

این جستار به تحلیل و بررسی تأمّلات مرگ اندیشانه در متونِ مهمّ منثور صوفیانه تا قرن پنجم هجری می پردازد. پژوهش حاضر نشان می دهد که مرگ‎اندیشی در متون عرفانی قرن پنجم هجری در مقایسه با متون عرفانی سده های پیش از آن بسامد بیشتری دارد. این نکته می تواند نشان دهنده عمق و اصالت تجربه‎های صوفیان و عارفان و ارادۀ معطوف به مرگ در وجود آنان باشد. سویة دیگر این بررسی نشان می دهد که در آثار صوفیان اهل قبض که ...

چکیده:مناظره ی کدو بن و چنار یکی از زیباترین، دلنشین ترین و مشهورترین مناظره های ادب فارسی است که از قرن پنجم هجری به بعد حکم مثل سایر را در زبان فارسی پیدا کرده است. موضوع این مناظره، بحث و گفتگوی میان بوته ی کدویی چند روزه، پر مدعا و خام با چناری پر سن ، استوار و مجرب است که در قالب قطعه و در پنج بیت در بحر مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف سروده شده است. این قطعه با اندک تفاوتی در دیوان ناصر خسرو...

سده پنجم هجری، قرن تلاقی فرهنگهای گوناگون در سرزمینهای اسلامی و نمودار گسترش زبان وادبیات عرب درپی کوششهای دانشمندان اسلام است. زبان عربی ضمن تأثر از فصاحت و بلاغت قرآنی در لفظ و اثر پذیری محتوایی از مفاهیم وگزاره های دینی، در عقیده وگفتار عالمان و شاعران ملل دیگر اثر گذاربوده است. کاربرد الفاظ قرآنی و مفاهیم اعتقادی به ویژه درآثار ادیبان و شاعران، بازتاب خاص یافته است. از جمله شاعران دین مدار ...

امروزه، اصطلاح «داغ‏دیدن» به‏معنی مصیبت‏دیدن و دربارۀ مرگ عزیزان، به‏ویژه فرزند به‏کار می­رود. با توجه به شواهدی از متون ادبی و تاریخی مانند تاریخ بیهقی (قرن پنجم) و تاریخ‏الوزرای ابو‏الرجای قمی (قرن ششم)، به‏نظر می­رسد این ترکیب در گذشته، به‏معنی دیدنِِ داغ بوده است؛ به عبارت دقیق‏تر، در گذشته، «داغ‏دیدن» فعل ساده بوده و «داغ»، مفعول فعل «دیدن» به‏شمار می‏رفته است. از قرن یازدهم هجری به‏بعد، «دا...