موضوع این پژوهش بررسی تصاویر نسخه خطی پزشکی به نام «تشریح الابدان» از ابن الیاس شیرازی است که از ترسیم فیگور انسانی برای نشان دادن دستگاه‌های مختلف بدن استفاده کرده است و بندرت بدان در پژوهش‌ها پرداخته شده است. این تصاویر در عین سادگی جسورانه و دارای نوآوری‌هایی است که در قرن هشت هجری نمونه مشابهی ندارد. هدف از این پژوهش ضمن بررسی ریشه‌های این تصاویر، تحلیل پیکره‌هایی است که از حیث تناسبات، ‌سا...

پهلوی اشکانی، یکی از زبان­های ایرانی است که نوشته­ های آن در دورة میانة زبان­های ایرانی از اشکانیان، ساسانیان و پیروان دین مانوی بر جای مانده‌است. در دورة نو زبان­های ایرانی، دیگر اثری از این زبان در دست نیست. با این­ همه، گویش­های ایرانی نو هر یک به گونه­ای دنبالة یکی از زبان­های ایرانی در دورة میانه و باستانی زبان­های ایرانی هستند. پاره­ای از زبان­های ایرانی دورة نو را می­توان دنبالة یکی از ز...

آیین گنوسی را کیشی عرفانی دانسته‌اند که دارای عقایدی تلفیقی است و فرقه‌های گوناگونی دارد، از جمله: مانویت، صابئین مَندایی، شمعونیان، و مرقیونیان. دوران شکل‌گیری و ظهور و بروز این آیین را از قرن دوم پیش از میلاد تا قرن سوم میلادی دانسته‌اند. به عقیده گنوسیان، روح انسان در این دنیا اسیر است و راه نجات و رهایی او دست‌یابی به گنوسیس یا همان معرفت نجات‌بخش است، که فرستادگان الاهی و منجیان آسمانی برای...

هدف از پژوهش حاضر، بررسی شناخت جهان مسیحی از مانی و دین او است. مانویت؛ از مهم ترین موضوعات ردیه نویسی در میان متکلمین و رفض شناسان مسیحی بوده، و همین ردیه ها تا سال ها منبع مطالعات مدرن درباره مانویت بوده اند. این نکته، گذشته از این که از فقدان منابع دست اول درباره مانویت ناشی می شد، واجد یک وجه گفتاری نیز بود. از نگاه نخستین متکلمان مسیحی، مانویت کارکرد «دیگری» را دارد، دیگری ای که می بایست ط...

از سال 31 قمری که نخستین مهاجمان عرب وارد خراسان شدند تا سال 86 قمری که قتیبه بن مسلم باهلی از طرف حجاج بن یوسف ثقفی عامل خراسان گردید، هر چند اعراب بر تمامی خراسان تسلط یافته بودند، ولی در فراسوی جیحون کاری از پیش نبرند. اقدامات انجام گرفته تا این زمان در فرارود چیزی بیش از یکی دو حملۀ کوتاه مدت توسط عبیدالله بن زیاد و سعید بن عثمان نبود که البته برخی پژوهشگران در آن هم تردیدهای جدی دارند. حکو...

مزدک در دورة قباد ظهور کرد، و در همین دوره به تبلیغ آیین خود پرداخت. قباد به دلیل مصالحینخست به آیین او گروید، اما پس از آنکه خلع شد و دوباره به حکومت رسید، توجه چندانی به اینآیین نکرد و ظاهراً به دستور او در سال 529 یا 528 میلادی خسرو انوشیروان بسیاری از مزدکیان رابه قتل رساند. پس از مزدک، پیروان وی که با عنوان مزدکیه شهرت یافتند، به اعتقادات و تعالیم اوپای بند ماندند و تا سال ها پنهانی به نشر ...

ادیبان و صاحب نظران را اعتقاد بر این است که ابوالعتاهیه (213 یا 209ـ30) خداوندگار و قافله سالار شعر زهد عربی است و اشعار زاهدانه ی او بر پیشانی شعر زهد عربی قرار دارد. ابداع و نوآوری او در اشعار زاهدانه، موجب تفاسیر مختلفی از سوی محققان شده است؛ چندان که گروهی، او را متأثر از حسن بصری، برخی او را وام دار اندیشه های مانوی و بودائی دانسته و عده ای از صاحب نظران نیز ریشه ی زهدیات او را در فرهنگ ای...

تنزیه و تشبیه، یکی از مباحثی است که پیوسته متکلّمان به آن توجّه داشته­اند. تنزیه، منزّه دانستن خداوند از هر گونه صفت انسانی و تشبیه، نسبت دادن ویژگی های مردمان به آفریدگار است. فردوسی در مقام تنزیه، به تعبیر نگارنده، یزدان را «خداوند نام» می گوید که تنها نامی از آن در میان است و در مرتبه تشبیه، او را «خداوند جای» می نامد؛ یعنی همان مقام شکل گیری آفرینش که مظاهر اسماء و صفات خدا در هستی گام می نهد ...

برخی از روابط حقوقی میان مسلمان و کافر از نگاه آیات قرآن مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. نویسنده، نخست به تبیین معنای واژه »کفر« پرداخته و »مشرک«، »کتابی ذمّی«، »کتابی حربی«، »کافرانی که شبهه احتمال نزول کتاب آسمانی درباره آنان وجود دارد«، »کسانی که برای آنان کتابی نیست، ولی حدود و احکام دارند«. »مرتد ملی« و »مرتد فطری« را براساس آیات قرآن از اقسام کافر دانسته است. و با تأکید بر حقوق وضعی و طبی...

واژه زندیق نخستین بار در کتیبه کرتیر به کار برده شد و منظور از آن پیروان دین مانی بود، پس از آن برای پیروان جنبش مزدک نیز استفاده شد.این واژه در دوره اسلامی کاربرد بسیار گسترده‌ای پیدا کرد؛ تا جایی که حربه‌ای شد برای بیرون راندن رقیبان از صحنه سیاست.بنابراین معنای دقیق این واژه همیشه در هاله‌ای از ابهام و مورد بحث دانشمندان ایرانی و غربی بوده است.در این مقاله نخست بحث وجه اشتقاق واژه زندیق و نظ...