در این مقاله، بخش کوچکی از تمثیل سغدیِ مانویِ «پسرک کر و لال» که از زبان مانی برای یکی از روحانیون زرتشتی نقل شده، بازسازی شده است. متن این تمثیل که مشتمل بر چندین قطعه دست نویس به زبان و خط سغدی است، در مجموعه دست نویس های لنینگراد قرار دارد که سال ها پیش دانشمند روسی راگوزا آن را منتشر کرده بود و چندی بعد نیکلاس سیمز ویلیامز آن ها را پس از ویرایش مجدد، بازسازی کرد. در این مقاله، قطع? تاکنون منت...

ابومسلم نامه، سرگذشت ابومسلم خراسانی است که برپایۀ ساختار اسطوره ای قهرمان اژدهاکش بازآفریده شده است. پس از قتل وی، گرایش قوم ایرانی در برگشت به سوی اسطوره ها در دوران تاریخی و تبدیل تاریخ به اسطوره با انگیزه های گوناگونی صورت گرفت. در مقالۀ حاضر پس از بررسی ساختار قصۀ زندگی ابومسلم خراسانی، انواع دگردیسی ها و تحلیل ها و جابه جایی های اسطورۀ فریدون (قهرمان اژدهاکش) در بازآفرینی زندگی این قهرمان...

ابومسلم نامه، سرگذشت ابومسلم خراسانی است که برپایۀ ساختار اسطوره ای قهرمان اژدهاکش بازآفریده شده است. پس از قتل وی، گرایش قوم ایرانی در برگشت به سوی اسطوره ها در دوران تاریخی و تبدیل تاریخ به اسطوره با انگیزه های گوناگونی صورت گرفت. در مقالۀ حاضر پس از بررسی ساختار قصۀ زندگی ابومسلم خراسانی، انواع دگردیسی ها و تحلیل ها و جابه جایی های اسطورۀ فریدون (قهرمان اژدهاکش) در بازآفرینی زندگی این قهرمان...

یکی از صنایع ادبی به­کار­رفته در متون ودایی، متون ایرانی باستان (کتیبه­های فارسی باستان، اوستای متقدّم و اوستای متأخّر) و متون ایرانی میانۀ غربی (متون زردشتی، مانوی و کتیبه­ها) صنعت ادبی قلب نحوی است. صنعت قلب نحوی، وارونه­سازی ساختارهای دستوری در عبارات یا بندهای پیاپی است. این صنعت را با صنعت طرد و عکس و نیز صنعت تشابه­الاطراف در بلاغت فارسی مقایسه کرده­اند. طرد و عکس یکی از نمونه­های قلب نحوی ...

هفت‌پیکر نظامی اثری رمزی و نمادین است که تمام اجزای آن از ساختاری واحد و منسجم برخوردار است. این اثر علاوه بر نشان دادن قدرت داستان‌سرایی نظامی، نشانه‌های آشنایی نظامی با میراث غنی ادبی، فرهنگی و عرفانی بازمانده ازادوار پیشین را در بر دارد. بخشی از این میراث متعلق به اندیشه‌های گنوسی و مانوی و نیز حکمت هرمسی است. هدف این مقاله نشان دادن ردپای این اندیشه‌ها در یکی از داستان‌های هفت‌پیکر است. در ...

چکیده ندارد.

الگوی باروری به اندیشۀ حیات ادواری (تناسخ ارواح) و ازسرگرفتن زندگی اشاره دارد و مبنای آن قربانی­شدن یک ایزد یا ایزدبانو، یک شخص یا یک حیوان برای حیات ­بخشیدن به موجودی دیگر است. جیمز فریزر، اسطورۀ باروری را کلید همۀ نظام­های اسطوره­ای می­داند و معتقد است همۀ ادیان در اصل، آیین­های باروری هستند که برای پرستش و قربانی­کردن ادواری فرمانروای مقدّس به وجود آمده­اند. در روایات اسطوره­ای ملل مختلف برخی...

در اساطیر ملل اسطوره‌ای جهانی دیده می‌شود که در این نوشته اسطورۀ دوشیزه- مادر نامیده شده است. این اسطوره گزارشگر تولد قهرمانی مذکر از مادری باکره است. بارداری مادر به شیوه‌ای غیرمعمول و با اراده یا دخالت خدایان آسمانی صورت می‌گیرد. دوشیزه- مادر و دوشیزه‌زاده، هر دو با طبیعت و مظاهر آن همچون زمین، آب و روییدنی‌ها ارتباط مستقیم دارند. به نظر می‌رسد ارتباط ارکان اسطوره با مظاهر طبیعت، بازماندۀ باو...

   پژوهش حاضر در جستجوی یافتن پاسخی به این پرسش است که نوع تجسم نور در نگارگری ایران چگونه بوده است و این که آیا این نوع از تجسم می‌تواند مرتبط با نوع بینش فلسفی ایرانیان دربارة انوار الهی و جهان ملکوت باشد؟ در پاسخ به این پرسش، ابتدا مکاتب فکری، فلسفی و بینشی ایرانیان نسبت به نور،‌ با رعایت تقدم و تأخر تاریخی آن (تفکر مزدایی، مانوی، اسلامی ـ عرفانی) شرح داده شده است، ضمن ورود به هرکدام از این...

پژوهندگان کیش مانی بسیار اشاره کرده‌اند که کیش مانی از جمله فرقه‌های گنوسی است. گنوسی‌ها از میان انجیل‌های رسمی، انجیل یوحنّا را برگزیده‌اند؛ از آن‌روی که دربردارندۀ عناصر گنوسی دربارۀ تصلیب و رستاخیز عیسی مسیح است. از آنجا که مانی و مانویان انجیل‌های رسمی را به گفتۀ ابوریحان بیرونی مجعول می‌دانستند، از اصلِ انجیل‌های رسمی استفاده نکرده‌اند. نگارنده در پژوهش پیش رو نشان خواهد داد که مانی و مانویا...