در مورد تجربۀ عرفانی، دو دیدگاه ذات­گرایی و ساخت­گرایی وجود دارد. ذات­گرایان معتقدند که حداقل در تجارب عرفانیِ خاصّ، عرفا ذات واحدی را تجربه می­کنند، اما زمینه­های اجتماعی و مذهبی عارف در تفسیر آن­ها اثرگذار است؛ لذا علی­رغم تنوع گزارشات تجارب عرفانی در سنت­های مختلف، هستة مشترکی وجود دارد که تمام آن­ها را می توان از یک نوع دانست. اما ساخت­گرایان قائل­اند که تجربة عرفانی، به طور خاصّ و گسترده، توس...

عرفان بی‏‌شک جوهر تجربۀ دینی به شمار می‌‏رود و این تجربه، هم برای کسانی که دارای اعتقادات مذهبی هستند، و هم برای کسانی که چنین اعتقاداتی ندارند، نوعاً باعث تغییر در زندگی می‏‌شود. صرف‎نظر از دشواری توصیف حالات عرفانی که از چارچوب مفهومیِ تجارب عادی بسیار دور به نظر می‌‏رسند، به نظر می‏‌رسد می‏‌توان شباهت‌های متعددی میان این حالات در سنت‌های دینی ـ عرفانی مختلف یافت. این شباهت‏‌ها عبارتند از: تجرب...

غایت و مقصد سلوک در عرفان اسلامی، فنا و در عرفان بودایی، نیرواناست. رسیدن به هر دو مقصد، از راه زدودن صفات و خواهش‌های نفسانی است. شباهت‌های فنا و نیروانا آن‌قدر هست که گاه مفهومی مشترک قلمداد می‌شوند. فنا و نیروانا تجربه‌هایی عرفانی هستند و با نظریّه‌های رایج در پژوهش‌‌های تجارب عرفانی نیز مطالعه می‌شوند. یکی از این نظریّه‌ها، ساخت‌گرایی است که تجارب عرفانی را پردازش‌شده و سامان‌یافته از باورها ...

اصطلاح تجربۀ دینی را نخستین ‏بار شلایر ماخر، در قرن هجدهم، در غرب به‏کار برد. این اصطلاح انواع مختلف تجربه‏های دینی (تجربۀ شبه حسی، تجربۀ وحیانی، تجربۀ احیاگر، تجربۀ عرفانی، تجربۀ ربانی یا قدسی، و تجربۀ تفسیری) را فرا می‏گیرد. تجربۀ تفسیری تجربه‏ای است که دینی بودن آن به واسطۀ برداشت دینی از رویدادی است که شخص صاحب تجربه بر اثر اعتقادات دینی خود به آن می‏رسد و پس از روبه‏روشدن با آن، آن را با چ...

نظر به اهمّیّت رمزپردازی روایت‌های عرفانی و لزوم تفسیر آنها برای درک متن و حصول کارکردهای روایی آن، در مقالۀ حاضر، روایت‌های سه اثر اصیل و تأثیرگذار کشف‌المحجوب و ترجمۀ رسالۀ قشیریّه و تذکرةالاولیا نشانه‌شناسی شده است. یکی از شیوه‌های کارآمد نشانه‌شناسیِ متناسب با روایت‌های عرفانی، روش چارلز پیرس است. با توجّه به اهمّیّتی که پیرس برای تعبیر و تفسیر قائل است و بر کارکرد ارجاعی نشانه‌ها تأکید می‌کند، نش...

در فرایند درک تجربۀ عرفانی، ارتباط متقابل و پایداری بین ادراک‌کنندۀ تجربه از یک‌سو و مکان و فضای رخدادها از سوی دیگر برقرار است. همان‌گونه که وجود فاعل تجربه، پویایی و حرکت به مکان می‌بخشد، قرار گرفتن در فضای تجربه نیز به دگرگونی درونی عارف می‌انجامد. توصیف مکان و فضای این رخدادها در کلام عارفان، همیشه یک‌سان نیست. ساده‌ترین راه تعامل با مکان در توصیف تجربۀ عرفانی، کاربرد آن در اشاره به موضعی ه...

این نوشته بر ربط میان تصوف و تمدن در تفکر و تجربۀ عرفانی معطوف خواهد بود، تا نخست در نگاه نظری کارکردهای تمدنیِ آموزه‌های عرفانی و امکان نگرش تمدنی بهایده‌های صوفیانه روشن شود و آن‌گاه نسبت میان تصوف و تمدن به لحاظ عینی و تاریخی نیز روشن گردد که چنین آموزه‌های عرفانی ـ تمدنی نه تنها در کتاب‌ها و نوشته‌های اهل معرفت، بلکه در عرصۀ عینیت تاریخی نیز تحقق یافته و در صورت‌بندی جامعه، فرهنگ و تمدن اسلا...

این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی و براساس دیدگاه اسطوره‌ای میرچا الیاده، به نقد و تحلیل صفوۀ‌الصفای ابن‌بزاز اردبیلی می‌پردازد. از دیدگاه الیاده، اسطوره مهم‌ترین شکل تفکر جمعی، واقعی و مقدس است و به همین دلیل سرمشق و تکرارپذیر می‌شود. در اسطوره، قهرمان با تغییر و تبدیل تجربۀ حسی به تجربۀ دینی، به شرایط فراانسانی دست می‌یابد. دینی‌بودن این تجربه بدین‌معناست که وجود فرد در دنیای روزمره متو...

این جستار بر آن بوده است تا تصویرى شفاف تر و ، در عین حال، ژر ف تر از تجربۀ عرفانى به دست دهد . بهاین منظور، نخست نگاهى از فراز بر این مفهوم افکنده و آن را داراى مصادیق، ساحت ها و ابعاد مختلف یافتهاست. آنگاه با تحدید محدوده بحث بر مفهوم مصطلحِ تجربۀ عرفانى، به بررسى ابعاد چهارگانه این احوال وانکشافات (بعد معرفتى، معرفت شناختى، اَنفسى، و عاطفى ) پرداخته، و سپس با مرورى اجمالى بر توصیفتجربۀ عرفانى ...

ذات گرایان، که به وجود هسته ی مشترک میان تجارب عرفانی پایبندند، به سه گروه عمده تقسیم می شوند: احساس گرایان،قایلان به تناظر تجربۀ حسی و عرفانی و طرفداران نظریۀ یافت اتحادی. در این میان، استیس و فورمن طرفدار اندیشه یافت اتحادی اند. مهم ترین مبحثی که استیس در ضمن آن به ماهیت تجربة عرفانی پرداخته است. مسئله هستۀ مشترک است که در آن به رصد ویژگی های مشترک تجارب عرفانی در سراسر جهان می پردازد. رویکرد...