شاهنامه فردوسی یکی از برجسته ترین شاهکارهای ادب فارسی است که نگاه سرایندگان و نویسندگان بسیاری را به سمت و سوی خود کشانده و آنان را از ظرفیّت های بی شمار خود بهره مند ساخته است. در کنار تقلیدهای نه چندان موفّق از این اثر، تضمین ابیات و بهره گیری از حال و هوا و فضای حماسی آن در غالب آثار ادب فارسی به چشم می خورد. یکی از آثاری که شاهنامه در آن نمود بارزی دارد، تاریخ وصّاف است. وصّاف در عصری به شاهنام...

مخزن­الاسرار، نخستین اثر از پنج گنج نظامی گنجوی است که بسیاری از محققان به سبب ابهام و پیچیدگی­های فراوان معنایی، به شرح و توضیح ابیات آن همّت گمارده­اند. در این مقاله به نقد و تحلیل محتوای شروح مخزن­الاسرار پرداخته شده است. آشنایی با ابیات مشکل و پیچیدة این مثنوی و گردآوری و ارزیابی معانی مختلف شارحان، یادآوری و اصلاح اشتباهات در توضیح برخی ابیات، برگزیدن معنی صحیح­تر ابیات و هم­چنین شناخت منشأ...

یکی از ویژگی‌های سبکی غزل حافظ پوشیده بودن پیوند معنایی ابیات، به عنوان واحدهای معنایی سازندة ساختار معنایی غزل، با یکدیگر است که موجب می‌شود ساختار معنایی در یک غزل او در ظاهر و در نگاه های نخستین گسسته احساس شود تا جایی که بعضی پژوهندگان این گسستی و شکاف میان مضامین ابیات در یک غزل را ویژگی خاص غزل حافظ می‌دانند و چنین می‌پندارند که هر بیت یا هر چند بیت در یک غزل از حافظ استقلال معنایی دارد و...

بخش عمده‌ای از تحقیقات ادبی دربارة مثنوی لیلی و مجنون نظامی، به شرح ابیات و معنی لغات ـ چه شرح کامل و چه گزیده ـ اختصاص دارد.در این مقاله ابتدا به معرفی و نقد ساختاری و محتوایی شرح‌ها پرداخته شده و سپس ریشه‌های اختلاف نظر شارحان، در سه حوزه زیر، با ذکر مثال‌هایی از ابیات لیلی و مجنون، تبیین و تحلیل شده است:الف) واژگان؛ گاه اختلاف نظر شارحان در معانی حقیقی و استعاری واژه‌ها و یا حقیقی یا استعاری...

شعر حافظ در عین انسجام ساختاری، ظاهری پاشان و گسسته دارد. برخی منکران، به اعتبار این ظاهر بر حافظ خرده می گرفتند که هر بیتش سخنی مجزاست، برخی نیز برای بی اعتبار کردن حرف اصلی حافظ، ابیات او را از هم تفکیک می کردند تا از زهر انتقادهای وی بکاهند، لیکن در دورۀ معاصر بدون توجه به این سابقه تاریخی، استقلال ابیات را هنر حافظ شمرده اند. در مقاله حاضر، پس از بحث و بررسی دربارۀ عوامل پیدایش این تصورها، ...

رشیدالدین وطواط یکی از دانشمندان بزرگ قرن ششم هجری و از ادبا و دانشمندان مشهور بلاغت در زبان عربی و فارسی است. تنها تصحیحی که از دیوان این شاعر صورت پذیرفته، تصحیح مرحوم سعید نفیسی است که در آذر ماه 1339 هجری در تهران به زیور چاپ آراسته شد. به دلیل متأخر بودن نسخ در دسترس مصحّح و عدم دسترسی به نسخه های قدیم تر، بسیاری از ابیات این دیوان، به ویژه ابیات عربی، با تحریفات و تصحیفات ضبط گردیده است. ن...

مقامات حمیدی نوشته‌ی قاضی حمیدالدین ابوبکر محمدبن عمربن علی بلخی، از شاه‌کارهای متون نثر فارسی است که با اسلوب مقامات عربی بدیع‌الزمان همدانی و ابوالقاسم حریری معارضه می‌نماید. این اثر که به سبک نثرهای مصنوع فارسی قرن ششم نگاشته شده، دربردارنده شمار زیادی اشعار و عبارات زیبا و لطیف عربی است که تاکنون تحقیقی جامع درباره مآخذ آن‌ها صورت نگرفته است. در این جستارنگارنده با بضاعت مزجات خود به پژوهش ...

تحلیل  قصاید عربی سعدی و تبیین ساختار زبانی شاعر در تصاویر قرآنی موجود در این قصاید، محور اصلی مقاله حاضر است که با توجه به جایگاه رفیع سعدی در عرصه ادبیات ایران و جهان، تبیین شاخصه های اصلی زبان تصویری او در راستای اثبات تسلط شاعر بر زبان قرآن و شعر عربی ضرورت می یابد. از آن جایی که رویکرد زبان و تصویر در اشعار سعدی با زیر ساخت تاثیرات شاعر از قرآن، کار نشده است لذا در این مقاله در صدد پاسخگوی...

کتاب «گزیدۀ غزلیات بیدل» نوشتۀ محقّق و شاعر خوش­ذوق افغانی، محمدکاظم کاظمی، اثری است بسیار ارزشمند و شایان توجه که بیانگر احاطۀ ایشان بر افکار و عقاید و اشعار بیدل دهلوی است؛ با این حال، گاهی نگاه خاص و در بعضی ابیات خوانش نادرست و نگاه سطحی با تکیه بر فرضیاتی نه چندان قابل قبول و تأمل­برانگیز، این کتاب را بایستۀ نقد می­کند؛ از جمله بی توجهی به خوشه­های خیال یا شبکۀ تصویرها در شعر بیدل، بی توجهی...

راوندی مورخ و ادیب نامدار قرن ششم و اوایل قرن هفتم با نقل 594 بیت از شاهنامه در راحة­الصدور که همگی در حکمت عملی است و با سرودن ابیات بسیاری بر وزن و لحن شاهنامه علاوه بر اثبات ارادت و علاقه­مندی­اش به حماسه بزرگ فردوسی، به دلیل نزدیک بودن زمان تدوین شاهنامه و راحه الصدور که از تمام نسخ موجود شاهنامه به وی نزدیکتر است، غیر مستقیم خدمت شایانی به تصحیح شاهنامه نموده است. چنان­که می­دانیم یکی از ش...