هرمنوتیک به معنی فنّ فهم و تأویل متن، از زمان سقراط و افلاطون و به قولی پیشتر از آنان، دست‌مایه‌ی دانشمندان و فرزانگان بوده است. در کُل، در آثار یونانی، کُتُب و رساله‌هایی از بزرگانی چون افلاطون و ارسطو در این زمینه موجود است. هرمنوتیک به معنی فنّ فهم و تأویل متون مقدّس دینی از زمان قدّیس آگوستین (سده‌ی پنجم میلادی) تا زمان شلایر ماخر (سده‌ی هجدهم میلادی) به واسطه‌ی عالمان دینی آیین مسیح در راستای فهم...

مذاهب، از دیرباز علاوه بر شباهت­ها، تفاوت­هایی با هم داشته­اند که منجر به جدال بین آنها شده است. در این میان، اسماعیلیّه همانند فرقه‌های دیگر اسلامی، دارای اصول و فروع مشترک و بعضاً متفاوت با سایر مذاهب است. تأویل‌گرایی یکی از ویژگی‌های خاصّ اسماعیلیّه است که موجب تمایز آن، از سایر مذاهب می‌شود. ناصرخسرو به عنوان «حجّت» در مذهب اسماعیلی، بارها مسئلة تأویل را در متون نظم ­و نثر خود به کار برده است. ...

مسئلۀ اصلی نوشتار حاضر تبیین نقش تأویل در اندیشۀ کلامی فیض کاشانی است. بدین ترتیب که نگارنده در تلاش است که مبتنی بر آثار این متکلم شیعی، به استخراج دیدگاه او در چگونگی ارتباط کلام و تأویل بپردازد. این متکلم عارف، تأویل‌پژوهی را رهیافتی در جهت فهم دین می‌داند؛ به‌طوری‌که غفلت از آن متکلم را در مسیر انجام رسالت‌های کلامی خویش به مخاطره می‌اندازد. می‌توان گفت سهمی که تأویل در فهم و تبیین و نیز تن...

در تاریخ تفکر اسلامی، روش های مختلفی برای اثبات عقاید دینی و شیوه فهم و تفسیر آیات و احادیث مرتبط با معارف وجود داشته است. گاهی در فهم دین، بر عقل تأکید شده، گاه بر نقل و گاه بر هر دو. ابن تیمیه، از متکلمان و فقهای قرن هفتم هجری، رویکردی افراطی در نفی عقل و کاربرد آن در فهم معارف اسلامی دارد. این نگاه از سویی، ناشی از مبانی و پیش فرض های وی و از سوی دیگر، برای پرهیز از پیامدهایی عقل گرایی است. ...

دیدگاه صدرالمتألهین دربارة پیوند دین و فلسفه در دو مقام پدیداری و فهم قابل رهگیری است. نسبت دین و فلسفه در مقام تنزیل و پدیداری از حیثیات مختلفی نظیر حیث منشأ، فاعل‌شناسا، روش، مسائل، زبان و زمان بررسی می‌شود. در این نظریه، دین و فلسفه در اصل روش و مسائل متحدند، اما از جهت مرتبه نسبت به یکدیگر تفاضل دارند. نتیجة این تفاضل در نسبت زبانی و زمانی دین و فلسفه نمایان می‌شود؛ به طوری که، زبان دین علا...

یادداشت مدیر اجرایی*           چکیده در فلسفه اسلامی با تکیه بر معارف اسلامی، اصل تضاد در عالم آفرینش آن هم در نظام عَرضی عالم طبیعت پذیرفته شده است. مدّعای ما این است که عقل و دین مشمول قاعده تضاد نیستند، بلکه متعاضد و با یکدیگر هماهنگند. اگر در مقام اثبات، تعارضی پیش بیاید، چه باید کرد؟ آیا باید عقل را تخطئه کنیم یا به تأویل مسأله دینی روی آوریم و البته نتیجه تخطئه عقل، جمود بر ظواهر دینی است ک...

ابن رشد از فیلسوفان مشهور مغرب اسلامی است که در تاریخ فلسفه بعنوان شارح آثار ارسطو شناخته می شود. در این پژوهش در ابتدا به تبیین مختصری از شرایط فرهنگی و تاریخی مغرب اسلامی و زمینه های تکوین نظام فکری ابن رشد پرداخته شده است. در ادامه تأثر ابن رشد از آموزه های ارسطوئی و جایگاه بازگشت به ارسطو در سیر تاریخی فلسفه اسلامی مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل پایانی نیز رویکرد ابن رشد به نصوص دینی ...

تأویل یکی از مفاهیم بنیادین دینی است و فهم درست آن دانشی ویژه می­طلبد. این نوشته بر آن است تا با استفاده از حدیث «أنت تقاتل علی التأویل کما قاتلت علی التنزیل» ضمن تبیین حدیث و مسائل آن، با استفاده از روش توصیفی تحلیلی، و با استناد به خود احادیث و دیدگاه­های شارحان حدیث، به تبیین یکی از ابعاد تأویل بپردازد. این خبر که در منابع زیاد حدیثی شیعه و سنّی آمده، در بر دارندۀ یکی از فضائل امام علی است و ...

محیی الدین بن عربی، بزرگ چهره برجسته عرفان اسلامی، در طی آثار خود همواره با نگاهی ژرف به آموزه های دینی توجه کرده است. وی بر بنیاد آموزه های عرفان نظری خود، با نگرشی باطنی به تأویل و تحلیل آیات قرآن و احادیث نبوی همت گمارده و در این راستا سعی نموده است که با قرائتی نو از آموزه های دینی بنیان دستگاه فکری خود را مستحکم تر سازد. وی در اثر جاودان خود، فصوص الحکم، با تحلیل احوال بیست و هفت نبی، به ت...

این مقاله برآن است راه­حل تعارض میان عقل و دین را از دیدگاه ابن­رشد و ملاصدرا به دست دهد. در نگاه هر دو فیلسوف، هیچ تعارض واقعی میان عقل و دین وجود ندارد و برای رفع تعارض ظاهری تأویل به عنوان راهکار مطرح شده است. ابن­رشد با تعیین اصول و مبانی برای تأویل و نتیجه حاصل از آن، یعنی همزیستی مسالمت آمیز مذاهب مختلف اسلامی و نیز عالمان دینی (فیلسوفان و متکلمان)، نظری جدید ارایه کرده است. ملاصدرا نیز ب...