در برخی کتب نثر اواخر سدۀ هفتم و اوایل سدۀ هشتم و پس از آن، به کلام موزونی با کارکردی مثل‌گونه استشهاد شده که شباهت زیادی به مصرعی از سروده‌های سعدی دارد؛ در حالی که در تاریخ وصّاف، این مصرع به مؤلف تاریخ، انتساب یافته است. در این گفتار با نگاهی چندوجهی ابتدا ضبط تعدادی از دستنویس‌های کلیات سعدی در موضع مربوط به مصرع مزبور بررسی خواهد شد، سپس فقره‌ای از تاریخ وصّاف که این مصرع را در خود جای داده ...

در هیچ یک از شرح‌­هایی که بر بوستان نوشته شده، به فردِ مورد نظرِ سعدی در بیتِ: عزیزی در اقصای تبریز بود   که همواره بیدار و شب‌خیز بود اشاره‌­ای نشده است. بنا بر قرائن موجود، نخستین بار مؤلّفِ روضات الجنان و جنّات الجنان، به نقل از استادش بدرالدین احمد لاله­‌ای ف...

پیشرفت و تکامل هنرهای کتاب آرایی مرهون جایگاه والای کتاب آسمانی قرآن و اعتبار آن نزد مسلمانان است. پس از ورود اسلام به ایران، کتابت و تزیین صفحات قرآن اهمیت ویژه ای یافت و غنی ترین تزیینات و تناسبات در فتح باب قرآن ها ظاهر شد. صفحه آرایی یکی از هنرهای وابسته و شاخص کتاب آرایی و قرآن نگاری است که میان عناصر صفحه روابط متناسبی برقرار می کند. در این پژوهش اصول صفحه آرایی صفحات افتتاح قرآن ها در طو...

عرفا و صوفیه به تأویل و باطن قرآن توجهبسیار کرده‌اند. از این رهگذر، برداشت‌های ویژه‌ای از آیات قرآن دارند و مبانی نظری و سیروسلوک عرفانی خود را با آن سنجیده‏اند. ازجمله، نظّام نیشابوری -ادیب و عارف سدۀ هشتم یا نهم قمری- در غرائب‌القرآن و رغائب‌الفرقان آیاتی از قرآن را، پس از تفسیر، تأویل کرده است؛ گرچه در این کتاب، او از مبانی اعتقادی و روش «تأویلات نجمیه» اثر پذیرفته که نجم‏الدین رازی نگاشته اس...

فن ”ترصیع“ یکی از محبوب‌ترین و پرکاربردترین فنون تزیینی فلزکاری ایرانی‌اسلامی در سده‌های میانی و متأخر آن است. کاربرد این فن، همراه با اسامی و اصطلاحات مربوط به آن، طی دوره‌های مختلف تاریخ این هنر دست‌خوش تغییر و تحولات متعددی شده است. هدف این مقاله، ضمن معرفی و تعریف تخصصی فن ترصیع در فلزکاری ایرانی اسلامی، ترسیم تصویری واضح‌تر و مشخص‌تر از تحولات تاریخی این فن در سده‌های میانی و متأخر دورۀ اس...

حصار در ترکیب دولت تیموریان اواخر سدۀ پانزدهم میلادی از مناطقی بود که امتیازات خاصی داشت. در این مقاله به اختصار دربارۀ اوضاع سیاسی اواخر سدۀ پانزدهم و اوایل سدۀ شانزدهم ماوراءالنهر و نقش حصار در وضعیت سیاسی این سرزمین، ابرازنظر شده است. در ابتدا راجع به اوضاع حاکمیت در ماوراءالنهر ازجمله سمرقند و بخارا بحث شده است و تعدادی از حاکمان حصار که موردحمایت خاندان تیموری بودند، معرفی شده اند. یکی از ...

ششتری از جمله شاعران نامدار سدۀ هفتم هجری در اندلس است که شعر او افزون بر درون‏مایه‏های عرفانی، از زبان و ساختاری متفاوت با سروده‏های سایر عرفا برخوردار است. او مضامین عرفانی و معانی صوفیانه را در قالب زجل و موشّح که ساختاری متفاوت با قصاید کلاسیک عربی دارد و زبان آن عامیانه و مورد اقبال مردم است، بیان نمود و از این رهگذر، شعر عرفانی را نه برای طبقۀ صوفیه که برای عامۀ مردم سرود. هدف از پژوهش پیش...

یکی از کارهای لازم و ضروری که در زمینۀ شاهنامهپژوهی باید انجام گیرد، گردآوری و بررسی ابیات پراکندۀ شاهنامه در متون کهن فارسی است. هدف چنین پژوهشی در وهلۀ نخست، یاری در تصحیح متن شاهنامه است. ازآنجاکه میان تاریخ انجام شاهنامه (400 ق.) تا قدیم ترین نسخۀ آن، فلورانس، (614 ق.) بیش از دویست سال فاصلة زمانی وجود دارد و از سدۀ هفتم و هشتم کمتر از ده نسخه وجود دارد، مصحّح شاهنامه ناچار است در کار خود، غ...

چکیده فاطمیان باتلاشهای داعیان اسماعیلی درشمال افریقا در سال 297 (هق) به قدرت رسیدند ودر کمتر از نیم قرن ، سرزمین مصررا درسال358(هق) به آن ملحق کردند. با فتح مصر ودسترسی به ثروت سرشار آن ، اهداف توسعه طلبانه آنها نیزشکل تازه ای به خود گرفت . یکی ازنیازهای ضروری آنها برای توسعه قدرت سیاسی، نظامی وشکوفایی اقتصادی ، تاسیس ناوگان دریایی دردریای مدیترانه بوده است . مساله اصلی پژوهش این است که...

وقتی از بلاغت در سدۀ هشتم هجری و هم‌زمان با دورة رواج سبک عراقی در شعر پارسی سخن به‌میان می‌‌آید توجه به شرف‌الدین رامی و تألیفات بلاغی وی ناگزیر است. از رامی سه اثر در بلاغت بر جای مانده است: تحفة‌الفقیر یا بدایع‌‌الصنایع، حقایق‌‌الحدایق، و انیس‌العشاق. مشخصة کلّی این آثار، مانند دیگر آثار بلاغی سده‌‌های هفتم تا نهم هجری، عمدتاً، تقلید‌‌ها و تحریر‌‌هایی است از کتاب‌‌های بلاغی پیشین، یعنی آثار را...