این نوشتار‌ پیرامون‌ شخصیت‌ بی‌نظیر و مقام‌ روحانیتی ‌وجود مقدّس‌ حضرت خاتم‌الانبیاء(ص) به رشته‌ی تحریر در آمده است‌؛ ابعاد و زوایای گوناگون وجود مبارک حضرت خاتم(ص) از منظر عرفان اسلامی و نیز با نظر آیات نورانی قرآن و روایات اهل البیت(ع) مورد توجّه قرار گرفت و روشن شد که آن حضرت از لحاظ کمالات وجودی و تأثیری که در عالم امکان دارد، سرآمد همه‌ی ممکنات است؛ او منشأ ه...

هر علمی دارای منطق و زبانی است که هرگاه خواننده آن علم با آن منطق و زبان آشنا شود، می­تواند آن علم را به درستی بفهمد. حکمت و فلسفه اسلامی نیز دارای منطق و زبان خاصی است که برای فراگیری آن باید منطق و زبان آن را به درستی بشناسیم. اساسی­ترین منطق و زبان حکمت اسلامی، اصل امتناع تناقض است. گاهی در نگاه بدوی، برخی از قواعد حکمی با این اصل ناسازگار به نظر می­آید. برای نمونه چگونه می­توان مدعی بود در ...

صراط مستقیم از آموزه­های اساسی قرآن کریم است که از منظر حق سبحانه، یک راه بیش نیست. بر همین اساس است که در فرهنگ قرآنی، صراط مستقیم به دو قسمِ «تکوینی و تشریعی» تقسیم می­شود. با توجه به اینکه خداوند متعال بر اساس رحمت رحمانی، نظام هستی را بر توحید و عدالت ایجاد کرده و به اقتضای رحمت عامه خود، موجودات را بر صراط مستقیم تکوینی حق قرار و حرکت داده است، در این فرهنگ، صراط مستقیم تکوینی «تغیرناپذیر، ...

ادراک تمایز منطقی میان وجود و ماهیت بدیهی است،لذا می توان نشانه هایی از این ادراک را حتی در آثار پیش سقراطیان یافت،اگرچه بر اساس شواهد و آثار موجود ،بی شک ارسطو نخستین کسی است که به این مطلب پرداخته است.او باطرح مبحث پرسشهای علمی در کتاب تحلیلات پسین و بیان تفاوتهای فلسفه نخستین یاعلم کلی باعلوم جزیی در متافیزیک به روشنی از این گونه تمایز بحث کرده است و اگرچه وی در مبحث قوه وفعل به موجودی که فع...

سوره توحید از سوره های کوچک قرآن بشمار می رود اما براساس برخی روایات ثلث آن محسوب شده؛ و بر مبنای کلام حضرت سید الساجدین می توان نزول آن را برای متعمقان آخرالزمان دانست. از میان مختصر مفردات این سوره واژه صمد اهمیت ویژه ای دارد و در روایات معصومین (ع) و همچنین نوشته های فلاسفه مسلمان مورد توجه قرار گرفته است. از سوی دیگر تبیین رابطه واجب الوجود و عالم امکان در افق فکری صدرالمتألهین جایگاه ویژه...

معناشناسی اسما و صفات الهی از مباحث مهم اعتقادی در حوزة فلسفة دین، فلسفه، کلام، عرفان، و دین پژوهی معاصر است. این بحث در حوزة علوم اسلامی بیش تر با عنوان تشبیه و تنزیه مطرح می شود. ابن  عربی تشبیه را در عین تنزیه و تنزیه را در عین تشبیه می داند. از دید وی، شباهت صفاتِ خداوند و ممکنات در این است که صفات خداوند تجلیات او و صفات ممکنات نمودهای صفات اویند. به اعتقاد او تشبیه در اصل وجود و تنزیه در ح...

از آثار دوانی می‌توان دو نظریه در باره وحدت و کثرت استنباط کرد. یکی وحدت وجود و کثرت موجود و دیگری، وحدت وجود و وحدت موجود. این فیلسوف مکتب شیراز، در طرحواره فلسفی- عرفانی خویش، نظریه ذوق‌التاله را تبیین می‌کند و معنای موجود بودن ممکنات را انتساب آنها به حقیقت وجود می‌داند. بدین ترتیب است که انتساب، به عنوان اصطلاحی کلیدی در این باب مطرح می‌شود؛ اصطلاحی که در هر کدام از این الگوها چهره متفاوتی ...

نظریه وحدت وجود یکی از بنیادی‌ترین مسائلی است که در حوزه تصوف و عرفان اسلامی مطرح شده است. از دیدگاه عارفان، وجود حقیقی مخصوص ذات حق بوده و ممکنات تجلی آن وجود حقیقی هستند. با ظهور ابن‌عربی، در سدۀ هفتم این نظریه از تبیین‌های دقیق‌تری برخوردار شد، و بن‌مایه اصلی نظام عرفانی وی را تشکیل داد. سیّد محمد گیسودراز، از عرفای مهم سدۀ نهم در شبه‌قاره هند، با این نظریه مخالفت کرده است. در این مقاله، پس ا...

ارسطو و فارابی به عنوان دو فیلسوف واقع گرا، به بحث درباره «هستی» و «علت موجودیت اشیاء» پرداخته اند. هستی از نظر ارسطو همان «هستنده» است که از طریق مکان، وضع، مقدار و اندازه ای که خود را در جهان بیرونی نشان می دهد، می توان آن را توصیف کرد. اما فارابی با تحلیل معرفت شناختی و زبانی از مفهوم «موجود» و نیز بر مبنای نگرش تنزیهی و توحیدی خود نسبت به واجب الوجود و رابطه اش با ممکنات، کوشید تا مفهوم «وج...

علی الماسی*          یکی از مهم ترین و معروف ترین نظریّات در عرفان نظری، «عالم ثبوت» و یا «اعیان ثابته» می باشد که به کوتاه ترین بیان چنین تعریف می شود: «حقیقت ممکنات ، در علم حق تعالی.». از سوی دیگر، بعضی متکلّمین معتقد به عالمی میان وجود و عدم و یا  اعمّ از وجود به نام «عالم ثبوت» هستند که از گرایش آنها به «واقع گروی بی واسطه[1]» در ادراکات حسی، بوجود آمده است. در این نوشتار، قصد بررسی تطبیقی ای...