تبیین مفهوم ماده ارسطویی (هوله) دارای اهمیت است. نخست، ازاین‌جهت که به نظر می‌رسد ارسطو نخستین فیلسوفی است که اصطلاح هوله را در معنای فلسفی آن به‌کاربرده و به‌واسطه او، این مفهوم وارد فلسفه شده است. دوم اینکه، تصور ماده اولی، با چالش‌هایی همراه است؛ زیرا به گفته ارسطو، ماده اولی هیچ‌گونه تعینی ندارد. به نظر می‌رسد مفهوم ماده به‌طورکلی در فلسفه ارسطو، مانند مفهوم صورت،...

علامه طباطبایی(ره) از شمار فیلسوفان صدرایی است که علاوه بر تبیین آراء فلسفی صدرالمتألهین نظرات بدیعی را نیز در اندیشه های فلسفی اخذ کرده است. آیت الله مصباح یزدی از جمله شاگردان مرحوم علامه است که نقدهای گوناگونی بر آراء فلسفی ایشان ایراد کرده است. این تحقیق به بررسی تطبیقی آراء فلسفی این دو اندیشمند در امور عامه با روش تحلیلی- عقلی می پردازد. این دو فیلسوف در غالب مبانی حکمت متعالیه مثل یکدیگر...

پیش از ظهور منطق جدید، نظام منطقیِ رایج بی‌بدیل می‌نمود. اما منطق کلاسیک، با نظام‌های متعددی روبه‌روست که خود را منطقی و هماورد منطق کلاسیک می‌دانند. این نظام‌ها، اغلب مبتنی بر پیش‌فرض‌های خاص فلسفی هستند و قواعد منطقی متفاوتی را طرح می‌کنند. در مواجهه با این نظام‌ها، پرسشی فلسفی مطرح می‌شود مبنی بر اینکه آیا اساساً کثرت در نظام و/یا قواعد منطقی ممکن است؟ فیلسوفان منطق جدید، پاسخ‌های متنوعی به ای...

شناسایی واقعیت از نگاه صدرالمتألهین که تساوی واقع با وجود را امری بدیهی تلقی می‌کند، همان وجودشناسی است. اما شهید سید محمدباقر صدر با انکار بداهت این تساوی، سعی می‌کند با استناد به صدق قضایایی که مطابقی موجود در خارج ندارند، واقعیت را اعم از وجود نشان دهد. اگرچه این ادعا، در اندیشۀ اسلامی طرف‌دارانی چون معتزله را دارد، اما شهید صدر هم در انگیزۀ بیان این ادعا، هم در محتوای آن و هم در ادلۀ ارائه ...

در رسائل مشرقی ابن‌سینا استفاده از زبان استدلال را کنار نهاده و حکمت خود را به صورت تمثیل و با استفاده از زبان داستانی بیان می‌دارد. مقالۀ حاضر در بررسی دلایل استفادۀ وی از هنر برای طرح مسائل فلسفی، ابتدا به کارکرد خاص صورت داستانی برای بوعلی پرداخته و نشان می‌دهد که زبان مخیل شعر در هدایت اخلاقی مخاطبین حکمت ابن‌سینا از جایگاه خاصی برخوردار است. در ادامه، با بررسی اشتراکات بین هنر و ا...

جایگاه عقل فعال در نظام اندیشه­ی مشائیان و به ویژه در نزد ابن‌سینا، بسیار مهم و اساسی است. این موجود هم در ساختمان هستی­ نقش بی­بدیلی دارد و هم در فرایند معرفت انسان. آن‌چه این نوشتار در پی آن است، تبیین جایگاه معرفت‌شناختی عقل فعال در نظام اندیشه­ی مهم­ترین فیلسوف مشائی جهان اسلام، یعنی شیخ الرییس ابوعلی سینا است. به باور ابن‌سینا، معرفت بشر بدون وجود عقلی مفارق و قدسی به سامان نمی‌رسد و فراین...

در فلسفه ارسطو هیچگاه به رابطه علی پرداخته نمی‏شود و همیشه علت است که مد نظر می‏باشد و او را به سمت اثبات و تبیین نحوه وجود خارجی آن سوق می‏دهد؛ آنچه در خارج است و مفهوم آن از سنخ معقولات اولی علت است، نه علیت. بنابراین علیت در زمره هیچ یک از مقولات جوهری و عرضی قرار نمی‏گیرد، پس در خارج موجود نیست. ارسطو بر همین اساس می‏کوشد در فلسفه خویش وجود علل در خارج را ثابت کند. از نگاه ابن‏سینا علیت راب...

جابری در ریشه یابی علل عقب ماندگی دنیای عرب، گفتمان های دینی و اجزای معرفتی آن ها را مورد بررسی و نقد قرار می دهد و نقطه آغاز تعالی و انحطاط تمدن عربی - اسلامی را در عصر تدوین جست وجو می کند. عصری که اندیشه های اسلامی با محوریت متن قرآنی در قالب دستگاه های گوناگون معرفت اسلامی (معقولات دینی) در کنار نظام های معرفتی غیر اسلامی (نامعقول دینی) شکل گرفتند. در نظر جابری نظام های معرفتی درون زا که بر...

جابری در ریشه یابی علل عقب ماندگی دنیای عرب، گفتمان های دینی و اجزای معرفتی آن ها را مورد بررسی و نقد قرار می دهد و نقطة آغاز تعالی و انحطاط تمدن عربی - اسلامی را در عصر تدوین جست وجو می کند. عصری که اندیشه های اسلامی با محوریت متن قرآنی در قالب دستگاه های گوناگون معرفت اسلامی (معقولات دینی) در کنار نظام های معرفتی غیر اسلامی (نامعقول دینی) شکل گرفتند. در نظر جابری نظام های معرفتی درون زا که بر...

جابری، برای ریشه‌یابی علل عقب‌ماندگی دنیای عرب، گفتمان‌های دینی و اجزای معرفتی آن‌ها را بررسی و نقد و نقطة آغاز تعالی و انحطاط تمدن عربی ـ اسلامی را، در عصر تدوین، جست‌وجو می‌کند؛ عصری که اندیشه‌های اسلامی با محوریت متن قرآنی، در قالب دستگاه‌های گوناگون معرفت اسلامی (معقولات دینی) در کنار نظام‌های معرفتی غیر اسلامی (نامعقول دینی)، شکل گرفتند. در نظر جابری، نظام‌های معرفتی درون‌زا، که بر بال معق...