اژدها از بن مایه های اساطیری است که در شعر و ادب ایران تجلی بارزی داشته و منجر به ظهور ایده ها و نقوشی ظریف و بی بدیل در نگارگری شده است. مقاله حاضر با بررسی خاستگاه ادبی و اساطیری اژدها و بنیان فکری ایرانیان مبنی بر دو قطبی بودن جهان به دلالت حضور آن در نگاره ها، به عنوان نمادی اهریمنی پرداخته و در صدد پاسخ به این پرسش ها برآمده است که اژدها و جدال با آن در حماسه و عرفان چه جایگاهی داشته و ویژ...

چکیده ننگارگران و نقاشان ایرانی، در برخورد با متون ادب فارسی همواره هنر خویش را به منصه ظهور رساند ه اند و رابطۀ ناگسستنیاین دو حوزه در تاریخ هنر و ادب ایران انکار ناپذیر است. سلطان ابراهیم میرزا شاهزادة هنردوست عصر صفوی در نیمه دوم قرن10 ﻫ.ق / 16 م. گروهی از هنرمندان با ذوق و با استعداد را برای به تصویر کشیدن هف تاورنگ، شامل هفت مثنوی از ماندگارترینمنظومه های شعری جامی، گرد هم آورد که به خلق م...

نگارگری ایرانی صحنه هم سخنی هنرهایی چون نقاشی، شعر، خوشنویسی و معماری است که مسیر تکامل خود را در مکاتب مختلف دوره اسلامی، به ویژه از عصر ایلخانی تا اوایل صفوی پیموده است. پایه این نگارگری بر ذهنیت و دنیای غیرمشهود استوار است و عناصر تزیینی و معماری آن بر اصول محتوایی و معنوی خاصی تکیه دارند. پژوهش حاضر با هدف بیان جایگاه و اهمیت هنر کتیبه نگاری در معماری اسلامی و نمود آن در فضای نگاره های ایرا...

آداب و رسوم و سنت های اجتماعی در بستر زمان و با تغییر حکومت ها همواره به شکلی تازه جلوه گر شده است. این سنت ها در مراسم مختلف، از جمله سوگواری، حضور داشته اند.  مغولان نیز در ابتدا به واسطۀ نوع زندگی بدوی خود آداب و رسوم خاصی داشتند که در انواع فعالیت های روزمره شان ظهور داشت. ایشان به این سنت ها، که در برخی موارد ریشه در اعتقاداتشان داشت، تا سال ها پس از حمله به ایران و استقرار و ایجاد حکومت ع...

در آخرین صفحه های نسخه چاپ سنگی خمسه نظامی- که از سال 1264 هـ. ق به جا مانده است و در کتابخانه ملّی تهران نگهداری می شود- نگاره ای تحسین شدنی از میرزا علی قلی خویی، استاد چاپ سنگی دوره ناصری، وجود دارد. این نگاره که «چاپخانه» نام دارد، مراحل آماده کردن کتاب را از ابتدا تا آخرین مرحله که چاپ سنگی آن است، به طور مفصّل نشان می دهد. این نگاره، از نظر ساختار بصری، بیان محتوایی و ترکیب بندی خطی، به نگا...

نقطه­گذاری­ها و کاربرد نشانه­های نسخ از مسائلی است که در بررسی نسخه­های خطی و نسخه­شناسی باید بدان دقت شود. بدیهی است که توجه به این نشانه­ها و دانستن معنا و مفهومشان در بسیاری از موارد می­تواند حقایقی را دربارة کتاب و کاتب مکشوف کند. استخراج، دسته­بندی، تحلیل و بررسی این نشانه­ها در نسخ خطی موجود، نخستین گامی است که برای تبیین کارکردهای نشانه­ها در امر کتابت و نسخه­نویسی و به تبع آن، تکمیل این...

از نخستین منظومه های داستانی فارسی مصور که در قرن چهارم و نیمه اول قرن پنجم سروده شده، تنها یک اثر به نام ورقه و گلشاه موجود است. این منظومه، مجموعه ای است که باید آن را مظهر آمیزه عشق و حماسه دانست. اولین منابع مانوی که به دست محققان رسیده، مربوط به منطقه تورفان در شرق آسیای مرکزی است که معلوم شده غنی ترین منبع متون هنر مانوی است. دو سبک مشخص در نقاشی های مانوی تورفان دیده می شود: 1. سبک آسیای...

شاهنامه رشیدا با 93 نگاره بدون رقم، متعلق به قرن یازده ه.ق محفوظ در موزه کاخ گلستان، یکی از شاهنامه های مهم دوره صفویه به شمار می رود. خوشنویسی و نگارش زیبای آن به عبدالرشید دیلمی منسوب بوده؛ ازاین رو به شاهنامه «رشیدا» معروف شده است. به دلیل اینکه این شاهنامه امضا و شناسه ای ندارد، این مقاله به بررسی شیوه های شکل گیری در نگاره ها پرداخته و همچنین هنرمندان آن را شناسایی و معرفی کرده است. سؤال ا...

نگاره معراج در «فالنامه تهماسبی» در عهد صفوی و با بیانی نمادین، به روایت‌ تصویریِ شیعی از این واقعه می‌پردازد. این نگاره، با ارائه تصویری متفاوت از معراج، برای اولین بار از آیکون ترکیبی «شیر و خورشید» برای نمایش پیامبر(ص) و امام علی(ع) بهره برده است. «آیکونولوژی» با اتخاذ رویکردی نظام‌مند، منطقی و چندوجهی، معانی نهفته در آثار هنری را تفسیر می‌‌کند. این پژوهش با همین رویکرد به تحلیل سه‌مرحله‌ای ج...