جستار حاضر، بنیانی از سامانة معرفتی حکمت متعالیه را در حوزة هستی­شناختی آشکار می­سازد: «کثرت تحلیلی». کثرت تحلیلی، از جایگاه حیاتی در حکمت صدرایی برخوردار است، به­گونه­ای که مباحثی چون رابطة وجود و ماهیت، ماده و صورت، جنس و فصل، جوهر و عرض و ... متأثر از آن است. مسألۀ اصلی این جستار تحلیل معنایی کثرت تحلیلی و تعیین جایگاه معرفتی و هستی­شناختی آن است. کثرت تحلیلی از نگاه صدرا کثرت برآمده از معان...

فیلسوفان حکمت متعالیه از میان نظریه های صدق، به مطابقت معتقدند. آنان گزاره ای را صادق می شمارند که با عالم واقع، اعم از ذهن و عین، و به عبارتی با نفس الامر مطابق باشد. در میان فیلسوفان دکارتی، تنها اسپینوزا از نظریه ی مطابقت دفاع می کند و سایر دکارتیان ملاک صدق را وضوح و تمایز می دانند. در باب توجیه معرفت، معرفت شناسان نظریه های توجیه را در دو قالب درون گرایی و برون گرایی تقسیم می کنند. فیلسوفا...

کیفیت حصول ادراکات عقلی و نحوه واقع نمایی آنها از موضوعات مهم در فلسفه و کلام است . در این باره نظریات متفاوتی از سوی فلاسفه و متکلمان ارائه شده است . ابن سینا، فیلسوف بزرگ مشائی در جهان اسلام، پیدایش ادراکات حسی و خیالی مبتنی می کند و مطالعه صور ادراکی جزئی را به منظور حصول استعداد نفس در اتصال با عقل فعال امری ضروری می داند. او قائل به مراتب چهارگانه هیولانی، بالملکه، بالفعل و مستفاد برای نفس...

کانت در آثار متعدد دورۀ مابعد انتقادی از جمله تمهیدات و به ویژه دیباچۀ هر دو طبع کتاب نقد عقل محض، بر تقدم رتبی و زمانی بحث تعارضات عقل نسبت به دیگر بخش های نظام فلسفی خود تصریح کرده و وظیفۀ محوری فلسفه را مقابلۀ ریشه ای با تعارضات عقل محض دانسته است. وی راه حل تعارضات ریاضی را به مثابۀ دلیلی غیر مستقیم در اثبات و تحکیم ایدئالیسم استعلایی خود می داند چراکه این تعارضات سبب تنبّه عقل شده و آن را د...

مسئلة نجات و رستگاری پیروان ادیان از جمله مسائل بحث برانگیز در حوزة فلسفة دین است. در میان اندیشمندان اسلامی، ملاصدرا از جمله متفکرانی است که نجات و رستگاری را در پرتو عواملی فراتر از حقانیت و صدق ادیان تبیین می کند. نکتة مهم و درخور توجه این است که دیدگاه وی در خصوص مسئلة نجات کاملاً مبتنی بر مبانی معرفت شناسی خاص وی در خصوص «صدق پذیری گزاره های وحیانی» و نیز «امکان دست یابی به صدق» این گزاره ه...

چکیده پرسش اصلی در تحقیق حاضر، چیستی و چگونگی «حقیقت» از دیدگاه دو تن از بزرگ ترین فلاسفه­ی مشرب پراگماتیسم، چارلز پیرس و ویلیام جیمز است. به ­طور خلاصه مدعای اصلی پیرس و ویلیام جیمز در باب معرفت شناسی عبارت است از: ردگیری پیامدهای عملی در مقام شناخت و اصالت دادن به مصلحت عملی به جای تطبیق مفاهیم ذهنی با امر واقع (واقعیت خارجی یا نفس الامر) و تعیین ملاک صدق آن. ایشان معتقدند که تفاوت و تشابه می...

چکیده آزادی مفهومی بلند، پرآوازه، دیریاب و درعین حال گمگشته تاریخ مبارزات و مجاهدت های وسیع و دامنه دار بشری است. اما این مفهوم گرانسنگ و غیرقابل مقایسه با سایر ارزش های همطراز، مشکل معنایی و مفهومی داشته، و میان سرشت و طبیعت آزادی با محدوده و قلمرو آن، نوسان ذهنی و عینی یا نظری و عملی یافته است. آزادی گاهی به صورت نفس الامر تعریف مثبت و منفی شده، و گاهی در تقابل با استبداد، دموکراسی، حقیقت و و...

قاضی سعید قمی از معدود متفکران شیعی است که به شدّت با اتّصاف ذات خداوند به اسماء و صفات مخالفت ورزیده و بدین ترتیب به سمت تنزیه محض خداوند کشیده شده است. وی با تأکید بر تباین خداوند و مخلوقات و نفی هر گونه سنخیّتی میان آنها و با برداشتی عرفی و لغوی از معنای اسم و صفت به تبیین مدّعای خود پرداخته است. این عارف متألّه، دیدگاه خود را مقتضای تبعیت از پیامبران الاهی (ع) و احادیث و روایات ائمه اطهار(ع) قلم...

ان القیاس بین المستویات الموجوده فی أشعار قبل الحرب وبعدها یعنی القیاس بین البابین من حیث تحلیل خطابهما توحی بالنتایج والآراء التالیه معتمده علی الاسئله المطروحه فی المقدمه: 1- فی دراسه البعد التواصلی من وجهه نظر حضور المتکلم وحضور المخاطب نصل الی نتائج مقارنه بین البابین کما یلی: ان حضور المتکلم فی اشعاره قبل الحرب کان اکثر بالنسبه لاشعاره بعد الحرب؛ لأن فی اشعاره قبل الحرب جاء حضور المتکلم...