ابن­‌حزم، علی بن احمد، فقیه و اصولی قرن پنجم، اهل اندلس و پیرو مذهب ظاهری بود؛ از نظر او، اجتهاد، تلاش برای یافتن احکام از ظاهر نصوص و بر عامی واجب است؛ تفکر او، بر پایه سه اصل «وجود تمامی احکام در ظاهر نصوص»، «وجوب یادگیری احکام، بر تمامی افراد جامعه» و «تحریم تقلید» استوار است؛ اجتهاد عامی را به استفتای حکم صریح خدا و پیامبر، از عالم شرعی تعریف کرده است و اگر به آن تصریح کرد، برایش لازم الاجر...

با توجه به اینکه قضاوت یکی از مباحث مهم و ضروری فقه و حقوق محسوب می‌شود، شرایط قاضی از اهمیت بالایی برخوردار است و از این جهت اسلام نسبت به اهلیت و صلاحیت متصدیان قضا و داوری تأکید مضاعف نموده است. این موضوع از زمان شیخ طوسی مطرح بوده ولی در چند قرن اخیر فقهایی که بسط ید داشته‌اند و عملاً به فصل خصومت پرداخته‌اند با توجه‌ی بیشتری زوایای این موضوع را بررسی کرده‌اند. از جمله شرایطی که برای صلاحیت ...

تأثیر عدالت در اجتهاد یکی از پرسش‌های مهم و اساسی سدۀ حاضر است. امامیه از دیرباز به‌صورت مبنایی و نظری بر این مطلب تأکید کرده است که خداوند عادل و حکیم و احکام الهی تابع مصالح و مفاسد و یکی از مهم‌ترین آنها حسن عدل و قبح ظلم است و به‌همین مناسبت به عدلیه معروف شده‌اند، ولی کمتر به نقش و تأثیر آن در اجتهاد و فقاهت توجه شده است. بیشترین توجه به تأثیر عدالت در اجتهاد، در چند دهۀ اخیر و تنها به‌صور...

چکیده وجود منازعات بین افراد جامعه و تعرض و دست اندازی به حقوق دیگران، از واقعیت های انکار ناپذیر تاریخ زندگی انسان هاست و در همین راستا و هم زمان با پیدایش زندگی اجتماعی، نهاد قضاء و دادرسی، به عنوان یکی از نیازهای اساسی جامعه انسانی، مطرح گردیده است تا با اجرای عدالت و پایان دادن به منازعات و تعیین حدود و حقوق افراد جامعه، آرامش و صلح و آشتی، در جامعه حاکم گردد. بدون شک، تحقق اهداف یاد شده...

موضوع این مقاله بررسی دو نظریه استناد اختلاف قرائات به اجتهاد قاریان یا سنت نبوی است. بر این اساس، نخست با بیان اجمالی کیفیت اختلاف قرائات، مساله استناد قرائات به اجتهاد یا سنت، به عنوان محل اختلاف تبیین شده، آنگاه دلائل هر دو دیدگاه بررسی و نقد شده و ثابت گردیده است که عالمان قرائت، قرائت غیر مستند به سنت را معتبر نمی‌دانند و مدعیان استناد قرائات به اجتهاد، میان اجتهاد در قرائت و اختیار قرائت ...

تقنین فرایند پیچیده‌ای است که با روش اجتهاد به‌مثابۀ مدلی از اندیشه‌ورزی و عقلانیت سامان می‌یابد و«رویکرد تخصصی و اختصاصی به نقش‌آفرینی عقل» از مقومات آن است. روش‌شناسی اجتهاد اقتضا دارد که فرایندهای سه‌گانۀ جامعه‌پذیری عاملان تقنین، شکل‌گیری ساختارهای فیزیکی تقنین و عملیاتی شدن تقنین، در ذیل حقیقت اجتهاد و مقومات آن شکل گیرد و متناسب با زمان، مکان و واقعیت‌های اجتماعی بازتولید شود، وگرنه خروجی...

علماى فقه و اصول، مبانى یا مبادى براى اجتهاد برشمرده‏اند. از نظر ایشان، توقف اجتهاد بر این علوم، از باب توقف مقدمه بر ذى‏المقدمه است، و بدون این علوم، اجتهاد ممکن نیست. از آنجا که بحث در این مقاله، بحث از اثبات یا نفى این مقدمات نیست، و هدفْ ارائه نکاتى نو است، از زاویه جدیدى به مباحث پرداخته شده و بحث از فلسفه آن علوم و مباحث روشى به میان آمده چگونگى به کارگیرى این علوم در استنباط، کار گرفت، و ...

امروزه و با تحولات دنیای جدید، پاره‌ای احکام فقهی در دوران معاصر (یا در برخی نقاط جغرافیایی) -  نه به این دلیل ‌که موضوع آنها منتفی شده، بلکه به سبب پیامدهای نامطلوبی که اجرای آنها به دنبال دارد -  قابل اجرا نیستند. از این مسئله گاه به «بحران فقه»  یاد می‌شود. از جمله راه‌کارهای پیشنهادی برای حل این - به ظاهر -بحران،بازسازی عقلانیت فقهی بر اساس عقلانیت مدرن است. این راه حل به سبب تعهدات شناخت‌ ...

چکیده بحث صفات قاضی از دیر باز در کتب فقهای امامیه و اهل سنت مطرح شده است و از جمله این صفات، صفت اجتهاد می باشداین بحث در کتب فقهای متقدم به صورت مختصر به چشم می خورد در حالی که فقهای متأخر آن را، به صورت مفصل بیان می نمایند واین ضرورت در زمان غیبت امام معصوم (ع) بیشتر احساس می شود شاید بتوان گفت درنظر اولیه بیان شرایط قاضی درعصر حضور معصوم (ع) درفقه امامیه چندان ضروری به نظر نمی رسد اما در ع...

تأسیس مجامع فقهی به عنوان یکی از مصادیق بارز اجتهاد گروهی در عصر کنونی، آغازگر دورانی مهم در تاریخ تشریع اسلامی خواهد بود که در آن اجتهاد از انحصار تلاشهای فردی یا سرزمینی محدود رها می‌شود و فراتر از مرزهای جغرافیایی، مجتهدان امت اسلامی را دربر می‌گیرد، تا از هر تخصص و استعدادی در راه رشد و اعتلای این امت استفاده شود. عمل مجامع فقهی براساس اجتهاد گروهی و بر مبنای تحقیق علمی است که در آن، فقها و...