پارادوکس «نور سیاه» در آثار عارفانی همچون نوشته های عین­القضات و احمد غزالی، رمزی عارفانه برای اموری چون ذات حق تعالی یا دیدنی نادیدنی، حجاب ذات، بالاترین نورها و جامع انوار حتی نمادی از ذات ابلیسدر مقابل نور سفیدکه تمثیل نور محمدی(ص) است، کاربرد دارد. در عالی­ترین مصادیقش افزون بر ذات الهی، در بسیاری موارد تجسم انسان کامل و عارف واصلی است که همچون آهن گداخته، صفات آن مثل سیاهی، سردی و سختی را ...

پارادوکس «نور سیاه» در آثار عارفانی همچون نوشته‌های عین­القضات و احمد غزالی، رمزی عارفانه برای اموری چون ذات حق تعالی یا دیدنی نادیدنی، حجاب ذات، بالاترین نورها و جامع انوار حتی نمادی از ذات ابلیسدر مقابل نور سفیدکه تمثیل نور محمدی(ص) است، کاربرد دارد. در عالی­ترین مصادیقش افزون بر ذات الهی، در بسیاری موارد تجسم انسان کامل و عارف واصلی است که همچون آهن گداخته، صفات آن مثل سیاهی، سردی و سختی را ...

معرفت از کلیدی ترین موضوعاتی است که با تفاوتی بنیادین با علم، مقام عارف بالله را از عالم علم متمایز می-سازد. با تأمل در سخنان حلاج و ابوالحسن خرقانی و تحلیل دیدگاه نظری ایشان می توان به نوعی پیوند میان جهان بینی عرفانی این دو عارف بزرگ از طریق اظهار نظرات مشابه آنها در باب معرفت الهی اشاره کرد. حلاج با قایل شدن به دو ویژگی خاص برای معرفت حق تعالی، حقیقت اصلی آن را طبق جهان بینی الهی خویش با دو ...

چکیده یکی از مسائلی که فلاسفه در مورد آن اختلاف نظر داشته اند، علم خداوند به ذات خود و به ممکنات است. علم الهی به ماسوا در مرتبه ی ذات از سوی برخی مستلزم جبر در افعال انسان و منافی با اختیار او دانسته شده است. ملاصدرا با تکیه بر اصالت و تشکیک وجود و نیز قاعده ی «بسیط الحقیقه» اثبات می کند که خداوند به عنوان وجود کامل، دربردارنده ی جمیع حقایق هستی بوده و فاقد هیچ کمالی نیست، از طرفی چون به ذات...

 بداء در اصطلاح به معنای ارادة جدید الهی است و از مراتب علم خداوند می‌باشد. لیکن تفسیر نادرست بداء و ارتباط آن با خداوند، منجر به نسبت دادن جهل به ذات الهی می‌شود. این مقاله با بررسی دیدگاه دو حکیم ملاصدرا و امام خمینی نشان می‌دهد ارتباط بداء با علم الهی چنین است که خداوند بر همة رویدادهای گذشته و حال و آینده آگاه است و جهل به علم الهی راه ندارد. و علم خداوند بر اشیاء پیش ...

فیلسوفان موحد در کنار تمایلات فطری که بشر برای شناخت خداوند دارد، هریک تلاش نموده‌اند، راهی استدلالی برای شناخت ذات و صفات الهی بیان نمایند، ارایه دلایل گونا‌گون از سوی فیلسوفان و متکلمان درباره‌ی خالق هستی بیش از آنکه درباره تصدیق به ذات خدا باشد، درباره تصور درست از خداوند بوده است و بر همین اساس، کوشش دانشمندان همواره در راستای شناخت درست از خالق هستی بوده است، در این میان، تلاش ابن‌سینا به ...

در مباحث کلامی معمولاً مواردی که در آن دیدگاه یک متکلّم با یک عارفِ شناخته شده و صاحب نظر کاملاً مطابقت داشته باشد، تقریباً بسیار اندک است. در این میان، شباهتهای چشمگیری میان آرای کلامی شمس تبریزی، عارف نامدار قرن هفتم و امام محمد غزالی، متکلّم مشهور سدة پنجم هجری دیده می‌شود که تا کنون از دید محققان پنهان مانده و به آن پرداخته نشده است. در این پژوهش با مطالعة آثار شمس و غزالی، دیدگاههای کلامی آنها ر...

یکی از مباحث مهم خداشناسی، رابطۀ ذات و صفات الهی است. اقوال متعددی در این زمینه بیان شده‌اند که یکی از آنها، نفی صفات از ذات است که از آن به الهیات سلبی تعبیر می‌شود. قاضی سعید قمی از مهم‌ترین چهره‌های مروج این دیدگاه بود. در این نوشتار، نگاهی به الهیات سلبی از منظر قاضی سعید قمی خواهیم داشت. ابتدا به مفهوم‌شناسی نفی صفات می‌پردازیم که سه معنا برای آن بیان شده است که همگی مورد مناقشه‌اند. عجز ا...

کلام الهی یکی از مسائل مهم و جنجال‌برانگیز در دانش کلام و آغازگر شکل‌گیری این دانش بوده است. پیرامون این موضوع در بین مسلمانان دو دیدگاه کلی مطرح شده است: متکلمین امامیه و معتزله غالبا کلام الهی را لفظی، حادث و مخلوق می‌دانند. اشاعره آن را نفسی، قدیم و عین ذات او می‌داند.در نوشتار حاضر ضمن مروری مختصر بر دو نگرش فوق، به نگاه علامه خفری پرداخته شده است. وی کلام را مشترک لفظی و برای آن دو م...

هویت هستی شناختی و معرفت شناختی مقوله شرّ و پاسخ گویی به شبهات مربوط به آن در حوزه ذات، صفات و افعال الهی همواره مورد توجه اندیشمندان بوده است.بدین رو فیلسوفان و متکلمان برای دفاع از اصل بنیادین عدل الهی، پیوسته در مقام پاسخ به ایرادات بوده اند. استاد متأله، آیت الله جوادی آملی با نگاهی جامع و مبتنی بر قرآن، برهان و عرفان ، ضمن تبیین ماهیت شرّ و تفکیک میان راهکارها و فلسفه شرور ؛دو راهکار اساسی ...