صوفیان از آغاز تاریخ تصوف، دربارۀ اصول مکتب خود آثاری نگاشتند و به مسائل و مباحث مختلف تصوف پرداختند که می‌توان آن‌ها را دستینه (manual) نامید. احیا و تصحیح نسخه‌های خطی با هدف حفظ آرا و نگاهداشت معرفت ایرانی و اسلامی، از اهمیت فراوانی برخوردار است. نوشتار حاضر، ضمن معرفی و تصحیح رساله‌ای کوتاه از یکی از عارفان به نام شیخ حیدر نجفی، به بیان درون‌مایه‌ها و اعتقادات و مبانی عرفانی وی پرداخته است....

تصوف که به عنوان طرز فکر و مجموعه­ای از آداب و اعمال مشخص، در بر گیرنده­ی نوعی عکس­العمل نسبت به اوضاع اجتماعی بود، در طول تاریخ پر فراز و نشیب اسلام و ایران، انعکاسات و الهامات بسیار متفاوتی از فرهنگ معنوی طبقات جامعه­ی اسلامی را در خود پذیرفته، حل و جذب کرد. اینکه در آذربایجان قرن دهم ودر دوره­ی شاه طهماسب وضعیت تصوف چگونه بوده است موضوعی در خور توجه است. در این دوره از سویی رشد تشیع ومبارزه­...

هجویری در کشف‌المحجوب بزرگ­زاده­ای دین­ورز، پشمینه­پوشی بی‌خرقه و صوفی‌ آزاد از رسوم است. داوری­های او دربارة مشایخ گذشته و هم‌روزگارش با تأمل و شناخت همراه است. یکی از این مشایخ، حسین‌ بن‌ منصور‌ حلاج است که به گواهی تاریخ، وابستگان دستگاه خلافت عباسی مخالف او بوده‌اند. پیروان حلاج در طول تاریخ از مجازات ایمن نبود‌ه‌اند. بزرگان تصوف نیز به مقتضای ­زمان، پوشیده و به اشاره در باب او سخن گفته‌اند...

تصوف که در آغاز شامل مفاهیمی خشک و ریاضتهایی سخت بود، در قرن سوم با پذیرفتن «محبت» به عنوان یکی از ارکان محوری، رنگ عاشقانه پذیرفت. با ورود عرفان و تصوف به عرصه ادبیات، گروهی به تدوین اصول تصوف عابدانه در آثارشان می پردازند و عده ای آثاری سراسر عرفانی همراه با شور و شوق عاشقانه پدید می آورند. در این میان حافظ مبدع مکتبی است که از اصول عرفان عاشقانه به همراه نگاهی انتقادی به تصوف عابدانه شکل گرف...

مسئلة تاریخ زمان زردشت همواره یکی از موضوعاتی بوده است که نظر دانشمندان و شرق شناسان بزرگ را به خود جلب کرده است. عدة از مستشرقین بر این گمانند که زردشت در حدود 600 قبل از میلاد ظهور کرده است. برخی دیگر از مستشرقین و ایران شناسان، این نظر را رد کرده و تاریخ حیات او را به زمان های بسیار دورتر می رسانند. یکی از آنها ایران شناسان فقید دکتر علی رضا شاپور شهبازی است که مقالة حاضر از نوشته های بسیار ...

طبقات‌الصوفیه انصاری و تذکرةالاولیا عطار و نفحات‌الانس جامی، از آثار مهم و مدون تاریخ تصوف هستند که در شرح­حال و رفتار مشایخ این آثار، هدف، محتوا و طرز بیان مشترکی دارند. علاوه­براین، در هرسه آن­ها تحت تأثیر افکار و عقاید و اوضاع روزگار مؤلفانشان، به بخش‌هایی خاص از احوال و رفتار و اوصاف مشایخ توجه شده که از منظرهای مختلف قابل‌بررسی است. ذوالنون مصری یکی از برجسته‌ترین مشایخ صوفیه است که در این...

ایران در طول تاریخ، همواره از مراکز معنویت و عرفان بوده است. پس از ورود اسلام به ایران، این سرزمین مهد رویش تصوف و عرفان اسلامی گردید. بسیاری از بزرگان صوفیه، هم‌چون حلاج و بایزید و خرقانی و غزالی و عطار و شمس تبریزی و مولوی، به این فرهنگ تعلق داشته‌اند. بیش از هزار سال است که زنجیره‌ی متصل عارفان و صوفیان در این سرزمین استمرار دارد و این میراث از نسلی به نسلی منتقل می‌شود. از پدیده‌های مهم دیگ...

بحث برانگیز ترین مکتب ادبی قرن بیستم، سوررئالیسم، در همه ی اندیشه ها و روش های حقیقت جویی خود پدیده ی تازه ای نیست، بلکه هزار سال پیش از سوررئالیسم عارفان اسلامی در تجربه های دینی و روحی خود به این شیوه ها دست یافته بودند سوررئالیسم نه تنها دنیای تاریخی قرن بیستم را در بر نمی-گیرد بلکه تحولی در اندیشه و تاریخ انسان از بدایت تا نهایت است، ما بر سر این موضوع دو فرهنگ تاریخی اسلامی و جدید سوررئالی...

آیین تصوف آکنده از آدابی است که سالکان طریقِ حق تلاش می¬کنند تا با رعایت آنها در زندگی فردی و اجتماعی خود، تحت نظارت مشایخ به تعالی معنوی دست یابند. از جمله مهم¬ترین این آداب، که در اکثر دستینه¬های صوفیه بابی ویژه بدان اختصاص یافت، ادب خلوت و صحبت است. خلوت در معارف متصوفه به دو گونه عام و خاص تقسیم شده است. خلوت عام یا ظاهری کناره¬گیری از خلق و ترک معاشرت است که عزلت نیز نامیده می¬شود اما خلوت ...