یکی از نمونه‏های شاخص حماسۀ دینی در ادب پارسی، مثنوی خاوران‏نامه، اثر ابن‏حسام خوسفی است که در قرن نهم و در‏شرح جنگ‏های سپاه اسلام به فرماندهی حضرت علی (ع) در سرزمین‏های خاوران به رشتۀ نظم کشیده شده است. در این پژوهش، نخست دربارۀ حماسه1، حماسۀ دینی و علل پیدایش و نمونه‏های آن و نیز احوال و آثار ابن‏حسام خوسفی سخن گفته‏ایم و پس‏از معرّفی مختصر خاوران‏نامه، جنبه‏های حماسی و دیگر نکات قابل توجّه، مع...

امروزه تقریباً تردیدی وجود ندارد که نگاره‌های ایرانی را با استفاده از پیش‌نمونه‌ها ترکیب ‌می‌کرده‌اند؛ اما این پرسش اساسی که ترکیب این پیش‌نمونه‌ها بر اساس چه اصول و ضوابطی صورت می‌گرفته، همچنان بی‌پاسخ مانده است. به گمان شماری از پژوهشگران، ترکیب نگاره‌های ایرانی، بر اساس قانون خاصی صورت نگرفته است و از قاعدۀ چینش دست آزاد تبعیت می‌کند. این در حالی است که برخی پژوهش‌های اخیر، نظام شبکه‌ای را مس...

استعاره یکی از موضوعات مهم و اساسی در زبان‌شناسی شناختی است. در این رویکرد، استعاره فقط یکی از ابزارهای تخیل شاعرانه و ویژگی زبانی نیست، بلکه در زندگی روزمره و نیز در اندیشه و عمل ما جریان دارد. بر اساس دیدگاه لیکاف و جانسون (2003م.)، استعاره اساساً روشی است که از طریق آن مفهوم‌سازی یک حوزه از تجربه در قالب حوزه‌ای دیگر بیان می‌شود. حوزۀ مقصد معمولاً انتزاعی‌تر و حوزۀ مبدأ عینی‌تر و ملموس‌تر است....

آثار نگارگری ایران در دوره‌های گوناگون اغلب به صورت تک‌نگاره و غالباً مستقل از متن، مورد ارزیابی قرار گرفته است. در این مقاله، سیزده نگارۀ متوالی از شاهنامۀ شاه‌طهماسبی مرتبط با داستان ضحاک از منظر تصویرسازی مورد بررسی قرار گرفته است. هدف مقاله سنجیدن میزان وفاداری نگارگران در انتقال اندیشۀ بنیادین متن به تصویر، ترتیب و توالی آثار بوده است. این داستان توسط چندین نقاش به تصویر درآمده که چگونگی عم...

ادبیّات پایداری، روایتگر داستان مقاومت ملت­هایی است که خاک و اعتقاداتشان مورد تجاوز بیگانگان قرار گرفته است و در این میان، آثاری که بیانگر رشادت­های این قوم است، مشحون است از مضامینی پایداری که می­تواند بسته به فرهنگ آن قوم،  در اشکال مختلفی ظهور کند. در ایران، شاهنامۀ فردوسی به عنوان نخستین منظومۀ پایداری ایرانیان، بیانگر رابطه­ای معنادار میان حماسه­های خود و مضامین ادبیّات پایداری است که این مض...

از دیرباز کتاب ملی ایرانیان و گنجینۀ تو در تو و بیانتهای حکمت و کارخانۀ بیبدیل انسانسازی، شاهنامۀ حکیم ابوالقاسم فردوسی، از جهات مختلف هر خواننده و شنوندهای را به شگفتی و تدبّر و تعمق واداشته است، تأمل در مرامها، نامها و آیینهای جامعۀ ایرانی و غیر ایرانی نشان میدهد شاهنامه و «شاه نامهها» در دورههای مختلف میان همۀ اقوام پارسی زبان و پارسی خط و حتّی ملتهای غیرپارسی زبان و پارسی خط به دلایل بسیاری، ...

شعر مقاومت، بخش بزرگی از ادبیّات معاصر افغانستان را می­سازد. این گونه از شعر در جریان سال‌های 1357 تا 1380 خورشیدی در برابر نظام دست‌نشاندۀ شوروی (سابق) در افغانستان و تهاجم ارتش سرخ به آن کشور و نیز در برابر جنگ‌های داخلی و نظام طالبان در داخل و خارج افغانستان پدید آمده است که نه تنها در ادبیّات این کشور بلکه در ادبیّات معاصر فارسی در سطح منطقه نیز درخور اعتنا و بررسی است. پژوهش حاضر بر آن است که...

پشوتن، نام‌بُردارترین پسر گشتاسب در سنّت و ادبیات مزدیسناست. در باب فرجامِ کارِ وی با چند روایت متناقض روبه‌رو هستیم: نخست مشهورترین روایت بر پایۀ اَسناد و شواهد موجود از گزارش‌ها و روایت‌های متون کهن پهلوی، پشوتن یکی از بی‌مرگانیست که در آخرالزّمان پیش از هزارۀ‌ هوشیدر، علیه بدکاران و دیوان رستاخیز می‌کند و هم‌چنان در هزارۀ هوشیدرماه، سروری خواهد کرد. دیگری روایتی از چگونگی نامیرایی پشوتن با خوردن ش...

چکیده اسطوره روایتیست که به مردم در فهم جریان های معمول روانی و راه­های رشد انسان در مسیر زندگی کمک می­کند. رؤیا نیز پدیدۀ طبیعی و برون­فکنی خاصِّ ناخودآگاه است که در خودآگاه ظهور می­یابد. اسطوره و رؤیا دارای زبانیست که با شناخت نماد­ها به رمز و راز آن­ها پی خواهیم بُرد. بر مبنای این پژوهش، شاهنامۀ فردوسی در برگیرندۀ رؤیاهایی با سرشت جمعی- اسطوره­ایست که با زبانی نمادین شخصیّت­ِ رؤیابین را از رخ داد...

  پژوهشگران دربارة مأخذ یا مآخذ فردوسی در نظم شاهنامه، نظرات گوناگونی را مطرح کرده‌اند. عدّه‌ای از آنها برآنند که فردوسی از منابع کتبی و شفاهی بهره برده است؛ افرادی تنها شاهنامة ابومنصوری را منبع فردوسی می‌دانند و عدّه‌ای فردوسی را وارث سنّت نقّالی و شفاهی گذشته قلمداد می‌کنند و اشاره به دهقان و موبدان زرتشتی در شاهنامه را نشانة ارتباط فردوسی با این گروه می‌دانند. با دقّت در شاهنامه، می‌توان به این...