تصوّف در ایران و اسلام همواره از بحث انگیزترین رویدادهای فرهنگی و اجتماعی به شمار رفته و در طول حیات خویش از آغاز تا امروز، دستخوش تحوّلات فراوان بوده است. طرح نظریات گوناگون از سوی اندیشمندان مختلف ازجمله عوامل موثّر براین تحوّلات بوده است. ابوحامد امام محمّد غزالی از جمله کسانی است که نقشی مهمّ و تأثیرگذار در تاریخ تفکّر ایران و اسلام، به ویژه در حوزه عرفان و فلسفه داشته است. او همواره با واکنش های ...

از دیرباز، به ‌دلایل مختلف، شاعران ترجیح داده‌اند که مطلب، و بویژه مسألۀ عرفانی مورد نظر خویش را به ‌صورت غیر مستقیم و گاه رمزی بیان کنند. یکی از روش‌های بیان غیرمستقیم این گونه مطالب، استفاده از حکایت‌های تمثیلی است. در چنین اشعاری که معمولاً حاوی روایت هستند، کشف معنای باطنی شعر در گرو رمزگشایی از داستان است. در گذشتۀ ادب فارسی حکایت‌های حاوی تمثیل عرفانی به ‌وفور ملاحظه می‌شود. با وجود این، د...

سید قطب، ادیب، شاعر و اندیشمندِ معاصر مصری، از جمله شاعران رمانتیکی است که در شعر خود، متأثر از اندیشه­های عرفانی است. توجّه بسیار وی به کشف و شهود روحانی، و نیز مطالعه اشعار و آثار عرفانی، به ویژه غزلیات حافظ، سبب گردیده تا مضامین و اصطلاحات عرفانی در شعر او نمودی پررنگ داشته باشد. بسیاری از رموز عرفانی مانند حیرت، غربت، وحدت وجود، مناجات عارفانه با شب، طیف، سماع، جمع و تفرقه و پرنده روح و ... ب...

نگارنده این رساله با موضوع "جلوه های عرفان در شعر عصر انقلاب اسلامی، با نگاهی ویژه بر شعر عرفانی امام خمینی (ره)" کوشیده است تا پس از طرح مقدمات و تعاریف و گذری کوتاه بر پیشینه شعر عرفانی فارسی و ویژگیها، زمینه ها و اختصاصات آن، تجلیات عرفانی در شعر شاعران عصر انقلاب اسلامی را بررسی و معرفی کند. در این میان ضمن بررسی دواوین و دفاتر شعر شاعران عصر انقلاب اسلامی که عصر تحول عمیق فرهنگی ملت ایران ...

ابن فارض ، بزرگترین سراینده شعر عرفانی ادبیات عربی است که مضامین عالی عرفانی در شعر او موج ، می زند. می توان گفت تنها عارف شاعری است که مضمون تمام اشعارش- بجز الغاز که کمتر از شصت بیت است – شراب روحانی و عشق الهی است. در نگاه او ، تمام پدیده های هستی ، تجلیگاه اسماء و صفات الهی است. شعر او ، بیان یافته های درونی و وجدانیات عارفی روشن ضمیر است که با پایبندی کامل به شریعت ، طی طریقت نموده است....

پرسش اصلی مقاله، چنان که از عنوان آن هم بر می آید، مخاطب شناسی سنایی در آثار منثور قرن ششم تا دهم هجری است. برای یافتن پاسخ، ابتدا آثار منثوری را که از اشعار سنایی استفاده کرده بودند، شناسایی کردیم. پس از استخراج ابیات و مطابقت آن ها با آثار سنایی، منابع مذکور بر اساس موضوع در هشت گروه طبقه بندی شدند: آثار تاریخی، عرفانی، تفسیری، زندگی نامه ای، اخلاقی، فنی ـ ادبی، روایی ـ داستانی و ترسّلی. سپس ب...

عبدالله البردونی و جلال الدین مولوی، مضامین هستی شناسانة مشترکی در اشعارشان دارند؛ از جملة این مضامین، آزادی، حیرت، غربت و مرگ است. در سه مفهوم آزادی، حیرت و مرگ، شباهت­های فراوانی میان دو شاعر دیده می­شود و دو شاعر با یک رویکرد عرفانی محض  این مفاهیم را مطرح کرده­اند، مفهوم غربت در شعر مولوی بار عرفانی دارد و در شعر بردونی گاه عرفانی است و گاه با رویکردی اگزیستانسیالیستی مطرح می­شود. آزادی در ...

رده­بندی انواع سروده­ها یکی از مباحث مهم در مطالعات ژانری است. غزلیات سنائی از معدود مواردی است که در نسخه­های خطی رده­بندی شده است­ و این رده بندی وارد نوشته­های مصححان و دیگر سنائی­پژوهان شده­است. مقاله حاضر ضمن بررسی انتقادی رده­بندی­های گذشته، سعی می­کند طرحی تازه را پیشنهاد کند که بر اساس آن غزلیات در دو سطح ساختاری و محتوایی رده­بندی می­شوند. در سطح نخست غزلیات به چهار گروه تقسیم شده است ...

موضوع این مقاله حضور زنان در حکایت های مثنوی است که از منظر جامعه شناسی ادبیات و در دو بخش بررسی شده است. نخست، بازتاب مسائل اجتماعی ـ فرهنگی در مثنوی و دوم، تأثیر مثنوی و تفکر مولوی در جایگاه زن. در تبیین این مسئله سه عامل تأثیرگذارِ شامل ساختار اجتماعی، سنت ِفرهنگی جامعه، و شخصیت خالق اثر در شکل گیری حکایت های مثنوی بررسی شد تا به دو پرسش پاسخ داده شود: ۱. آیا زن در مثنوی شخصیتی نمادین است یا م...

ششتری از جمله شاعران نامدار سدۀ هفتم هجری در اندلس است که شعر او افزون بر درون‏مایه‏های عرفانی، از زبان و ساختاری متفاوت با سروده‏های سایر عرفا برخوردار است. او مضامین عرفانی و معانی صوفیانه را در قالب زجل و موشّح که ساختاری متفاوت با قصاید کلاسیک عربی دارد و زبان آن عامیانه و مورد اقبال مردم است، بیان نمود و از این رهگذر، شعر عرفانی را نه برای طبقۀ صوفیه که برای عامۀ مردم سرود. هدف از پژوهش پیش...